Kletva u Crnoj Gori: Šta je sveto, a šta prokleto

Aktuelna politička kriza u vezi sa usvajanjem Zakona o slobodi vjeroispovjesti u javni diskurs je ponovo uvela kletve kojima velikodostojnici Srpske pravoslavne crkve (SPC) u Crnoj Gori upozoravaju na posljedice „otimačine crkvene imovine“ za šta optužuju crnogorsku vlast.

Zakon, naime predviđa da vjerske zajednice u Crnoj Gori moraju dokazati da je crkvena imovina, izgrađena prije 1918. godine, u njihovom vlasništvu, jer će u suprotnom ona biti smatrana državnom.

Zbog teokratskog karaktera države (svjetovna i crkvena vlast u rukama jednog čovjeka-vladike) i prije donošenja prvih zakona i pravnih propisa, molitva, kletva i zakletva su vijekovima bile osnovno sredstvo kontrole, moralne regulacije i očuvanja mira i reda u Crnoj Gori, kaže za Radio Slobodna Evropa (RSE) istoričar Vukota Vukotić:

“Kletve su imale tu ulogu u crnogorskom društvu u periodu od kraja 15., tokom 16. i 17. vijeka , odnosno u periodu vladika iz raznih plemena i to je trajalo kasnije tokom vladavine dinastije Petrovića pa sve do 1851. godine i uvođenja sekularne države. Zaista možemo da kažemo da su kletve bile svojevrstan instrument vladanja koji su upotrebljavale vladike iz prostog razloga što tada nije bilo drugih, prije svega zakonskih normi koje bi mogle da budu primjenjivane na različite životne situacije“, navodi Vukotić.

Sedmicu uoči usvajanja za SPC spornog Zakona o slobodi vjeroispovjesti, na skupu u Nikšiću, u prisustvu nekoliko hiljada vjernika, Episkop budimljansko-nikšićki Joanikije pročitao je proglas u kojem se, između ostalog podsjeća na zavještanje – kletvu Svetog Vasilija Ostroškog iz 1665. godine:

„I ko bi pokušao da nešto otme od manastira, oteo Gospod Bog takvom razoritelju njegov dom, kuću, i stoku sa sinovima i sav njegov imetak da mu Gospod Bog zatre i raspe odjednom u vjekove. Amin.“

Joanikije je tokom liturgije upozorio donosioce Zakona da će kletva Svetog Vasilija Ostroškog stići svakoga ko „udari na hramove“

„Upozoravamo ih da to zlo ne čine, da ne navlače prokletstvo na svoje domove, porodice i na svoje potomstvo”, poručio je Joanikije.

Kletve koje su se čule nakon usvajanja zakona

A nakon što je zakon usvojen u crnogoskom parlamentu oglasio se Episkopski savjet SPC u Crnoj Gori saopštenjem u kojem je između ostalog navedeno da su predstavnici crnogorske Vlade koja je predložila zakon kao i poslanici koji su ga izglasali i proglasili usvojenim, isključeni (ekskomunicirani) iz Pravoslavne Crkve.

Tom odlukom su od krštenja odlučeni (izopšteni) predsjednik Crne Gore Milo Đukanović, premijer Duško Marković, 10 ministara i 36 poslanika u Parlamentu Crne Gore.

Premijer Duško Marković je u nedavnom intervjuu za Televiziju Crne Gore saopštio da je Mitropolija crnogorsko-primorska SPC “na neduhovan način” vodila kampanju protiv Zakona u kojoj su „prijetili pravoslavnim crnogorskim vjernicima da ne podržavaju zakon, da ne stoje iza vlasti koja ga je predložila jer će, ne samo oni, nego čitave porodice biti proklete i izopštene iz pravoslavlja”.

Premijer o kletvama

Na pitanje da li se plaši takvih poruka, premijer Marković je rekao da ima samo osjećaj čuđenja jer ne može da vjeruje da retorika srednjeg vijeka danas generiše ponašanja ili same pojave:

“Imam samo osjećaj čuđenja. Da bi imao osjećaj krivice i straha od više sile vjerovatno sami sa sobom treba da raščistite radite li nečistu stvar. Nema skrivene agende, nema ataka, nema uzurpiranja prava i imovine. Tako da se te kletve ne odražavaju na to što su moje političke i profesionalne obaveze“, kazao je crnogorski premijer Marković.

Inače, Mitropolit crnogorsko primorski Amfilohije je u svojim ranijim javnim istupima u nekoliko navrata upućivao kletve na račun državnih institucija i organa.

Lista mitropolitovih kletvi

U aprilu prošle godine prokleo je pokušaj Ministarstva održivog razvoja i turizma (MORT) i firme koju je ono angažovalo da sruši bespravno podignutu krstionicu na Prevlaci, kod Tivta:

“Onaj koji srušio krstionicu na Prevlaci, da Bog da časni krst njega i njegovo potomstvo srušio i uništio. Ja ponavljam te riječi. Jeste da su teške, ali ja moram da ponovim te riječi Svetoga Petra Cetinjskoga”, poručio je Amfilohije, koji je ranije na isti način zaprijetio i onima koji bi odlučili da uklone takođe bespravno podignutu limenu crkvu na planini Rumiji, kod Bara.

“Ko srušio crkvu na Rumiji, da Bog da srušio njega časni krst”, kazao je Amfilohije.

Izricanje kletve izaziva strah kod pojedinca bilo da je vjernik ili nije, smatra psihološkinja Aida Perović koja za RSE ocjenjuje da kletva na psihološkom planu ima veoma jak uticaj na podsvijest i ponašanje:

“U psihologiji postoji jedan arhetip poznat kao mudri starac. Kada zamišljamo nekoga ko daje savjete ali i izriče kletve , to je neki stari čovjek, muškarac sa dugom bijelom bradom koji govori na osnovu nekog svog iskustva, a to iskustvo garantuje moć. Takve figure su vrlo slične današnjim ličnostima koje izriču kletve i možemo reći da i oni koji nijesu vjerujući i koji nijesu sujevjerni kada čuju kletve podsvjesno počinju da osjećaju strah“, navodi Perović.

Istoričar Vukota Vukotić kaže da je među crnogorskim vladarima iz prošlosti kletvu najviše koristio u devetnaestom vijeku Petar I Petrović Njegoš koji je kanonizovan kao Sveti Petar Cetinjski.

Kletve u današnjem vremenu

U njegovo vrijeme, ističe Vukotić upotreba kletve je imala smisla jer nije bilo zakona za razliku od današnjeg vremena:

“Danas, nakon modernizacije, sekularizacije države, uvođenja pravnog sistema i pravne države, upotreba kletve je prije svega neprimjerena jer jednostavno ne odgovara vremenu u kojem mi danas živimo i ne može da postigne efekte kakve je mogla u vrijeme kada je to bila čak i neka vrsta pravne obaveze i nosila je određenu sankciju. Koliko god neko danas sjedio u vladičanskoj stolici Svetog Petra Cetinjskog, jednostavno u današnjim uslovima življenja kletvom ne može da ostvari ono što je nekada mogao Sveti Petar“, kaže Vukotić.

U knjizi „Istorijsko i političko putovanje u Crnu Goru“, francuski istraživač Viala de Somijer između ostalog je napisao da su kletva i anatema u Crnoj Gori prilično efikasno djelovale, s obzirom na to da je narod u njoj konstantno bio „pod uticajem popova i kaluđera zainteresovanih da ga drže u tom stanju moralne gluposti koja odgovara njihovim shvatanjima“.