Kovanje novca u Kotoru

Na teritoriji današnje Crne Gore istoričari su utvrdili postojanje šest kovnica novca od kojih je najveći dio na području Boke i to sa najdužim periodom rada u Kotoru.

Ne može se tačno utvrditi kada su stari Kotorani počeli kovati svoj novac ali po nekim autorima tvrdi se postojanje najstarijih primjeraka iz XI vijeka. Oni tvrde da je to bila mogućnost koju je Kotor iskoristio kao samostalna opština i pod zaštitom vizantijskih careva.

Taj novac je kovan u kovnici van gradskih zidina na mjestu “Kafane Dojmi”. Novac je kovan od bakra i srebra, a nazivao se folar, polufolar, perper i groš.

Kotorska kovnica sa manjim prekidima u radu uglavnom je kontinuirano radila do 1640.

Od 1420. pa do 1640. godine, (za vrijeme mletačke vladavine), u Kotoru se izmijenilo 118 mletačkih komesara, rektora i providura koji su skoro svi kovali novac sa svojim inicijalima u kovnici ovoga grada.

Poslije njenog prestanka 1640. u Kotoru je u opticaju najviše mletački i dubrovački novac.

Poslije 173 godine od prestanka rada kotorske kovnice starih vremena opet je proradila kovnica u Kotoru silom prilika tokom posljednje ratne 1813. godine za vrijeme francuske vladavine.

Crnogorci i Bokelji pod vrhovnim zapovjedništvom crnogorskog vladara Petra I Petrovića Njegoša od 20. septembra 1813. do 4. januara 1814. Kotor drže pod opsadom.

Posebno težak položaj nastaje od 16. oktobra 1813. kada Herceg Novi i Španjola padaju u crnogorske ruke i kada je francuska posada praktično ostavljena sama sebi i potpuno izolovana od drugih gradova pa i Dubrovnika.

S obzirom na vrlo delikatan zadatak odbrane grada očigledno je daje zapovjednik general Gotje bio u teškim materijalnim prilikama i ostao bez novca.

Poslije neuspjelih pokušaja oporezivanja i stvaranja ratnog fonda, 18. oktobra zapovjednik odbrane Kotora izdaje naređenje za sakupljanje prinudnog zajma od 20 000 franaka od grada Kotora u novcu ili u srebrnim stvarima. Prikupljeno je i uplaćeno 3 912 i 3/4 unce srebra i 605 franaka i 7 santima u gotovini.

Iz Dnevnika generala Gotjea iz 1814. se saznaje da je ukupno bilo svega 68 ulagača koji su priloge dali pod prisilom. Uglavnom najveći prilozi su oduzeti od crkava.

Pored katedralne crkve sv. Tripuna upisane su još četiri crkve među kojima je i pravoslavna.

General Gotje je 23. oktobra odlučio da kompletnu količinu srebra izlije u komade novca. Formirao je komisiju od sedam lica i dao joj rok od 24 sata da podnese prijedlog za izradu novca.

Na čelu komisije je bio predsjednik opštine Nikola Rafaeli, a komisiji su pridodata i tri kotorska zlatara.

Komisija je 23. i 25. oktobra predložila da novac bude u komadima od 1 i 2 unce (od 5 i 10 franaka), da bude okruglog oblika, da s jedne strane lica bude inicijal imena cara Napoleona sa carskom krunom iznad, sa oznakom sa strane vrednosti komada, a ispod oznake težine.

Unaokolo su riječi “Dieu protege la France” (Bog štiti Francusku). Na naličju novca predloženi su ratni simbol odnosno graviranje jednog svežnja oružja: top, mač i puška okružen sa dvije grane lovora uokolo sa natpisom pat de Siege” (Kotor u opsadnom stanju), a ispod datum 1813.

Pored ovoga prisutna su i tri žiga zlatara koje je komisija izabrala i koji garantuju njegovu težinu i vrednost.

Posao je počeo odmah. Jedna količina novca je izrađena i puštena u novčani saobraćaj 27. oktobra, kada je general Gotje objavio i odluku kojim određuje kurs novcu i pušta ga u saobraćaj.

Izgleda da se odmah poslije puštanje u opticaj ovoga novca osjetila potreba za puštanjem u opticaj sitnijeg novca i zato je general Gotje odlučio da na prijedlog predsjednika Opštine izradi i novac od 1 franka odlukom od 29. oktobra, što je i realizovano.

General Gotje je naredio da se pusti u promet 3 800 komada od 10,5 i 1 franak koji su bili dosta grubo izrađeni. Novac je upotrijebljen za plaćanje trupa odbrane grada i za lokalnu trgovačku razmjenu. On je potpuno originalnog tipa i ne nosi nikakve osobine stare kovačke tradicije i autonomnog kotorskog novca. Imao je određenu namjenu i bio u funkciji takozvanog „nužnog novca” (notgelt). Zato je danas dosta rijedak.