Organizovani kriminal na Balkanu: Rat za luke, šverc droge i sjever Kosova

Krajem 2018. godine demonstranti u Albaniji, Makedoniji i Srbiji počeli su da izlaze na ulice.

Razlog za demonstracije bili su „nezadovoljstvo i bijes zbog korupcije i organizovanog kriminala”, smatraju potpisnici Globalne inicijative protiv transnacionalnog organizovanog kriminala, mreže više od 300 nezavisnih svetskih i regionalnih eksperata koji se bave ljudskim pravima, demokratijom, upravom i temom razvoja sa sjedištem u Ženevi.

Šverc droge, oružja i ljudi i dalje je glavni problem na Zapadnom Balkanu, stoji u najnovijem izvještaju Inicijative.

Kao glavni primjer jednog žarišta kriminala istraživači navode – sjever Kosova.

Ipak, na mapi najvećih žarišta ovog dijela Evrope nalaze se i primjeri o kojima se ne govori mnogo – rat za luke u Crnoj Gori, ali i krađa automobila u Sarajevu.

„Ovaj izvještaj su izradili učesnici civilnog društva koji su zabrinuti za necivilno društvo na Zapadnom Balkanu”, izjavio je Mark Šo, direktor Globalne inicijative.

1. Šverc – od droge, preko oružja do ljudi

Položaj Zapadnog Balkana čini ovu regiju posebno atraktivnom za šverc droge, oružja i ljudi, navodi se u izvještaju.

„Region je smješten između najvećeg svjetskog proizvođača opijuma, Avganistana i najvećeg tržišta za heroin, a to je zapadna Evropa.

Ovaj region postaje sve značanija tačka za ulaz kokaina u Evropu, kao i mjesto za pranje nelegalno stečenog profita.”

Stručnjaci kažu da je takozvana „Balkanska ruta” najpoznatija po švercu heroina iz Avganistana preko Turske, Zapadnog Balkana u Evropsku uniju, dok su Albanija i Sjeverna Makedonija veoma važne tačke ulaska kokaina u Evropu iz Latinske Amerike.

„I dok je Balkan tranzitni region za sve vrste droga, istovremeno je glavni snabdjevač kanabisa. Albanija je najveći proizvođač kanabisa u regionu.”

Ipak, dodaje se da je šverc cigareta glavni oblik organizovanog kriminala na Balkanu koji se najviše odvija u Crnoj Gori „gdje se proizvode prave i lažne marke cigareta i zatim krijumčare preko luke Bar u različite zemlje EU, na Bliski istok i u Afriku”.

Dodaju i da je „Balkan izvor šverca oružja”, a kao uzrok se navodi „nasljeđe ratova iz 1990-ih, nemiri u Albaniji 1997. i nestabilnost u Sjevernoj Makedoniji 2001.”

„Region je zatrpan oružjem”, dodaje se.

2. Profil žarišta: Sjeverno Kosovo

Najveći „krizni trougao” za Inicijativu jeste oblast koju čine djelovi Sjeverne Makedonije, Kosova i Srbije, ali je najbolji „profil žarišta” za stručnjake – sjever Kosova.

„Pošto u regionu postoji veoma malo industrije (uglavnom posluju mala preduzeća), ko god da kontroliše novac u ovoj ekonomiji zasnovanoj na pomoći, ima veliku moć.

„Da bi opstala, preduzeća zavise od veza sa političkim pokroviteljima.”

Za većinu ljudi koji žive na sjeveru, daleko je isplativije da sebi obezbijede pristup javnim fondovima nego da regularno posluju, navodi se u izvještaju.

„Ovakve okolnosti podstiču korupciju i stvaraju političku ekonomiju zavisnosti. Krijumčarenje cvjeta u tolikoj mjeri da se smatra uobičajenom ekonomskom aktivnošću, dok se misteriozne eksplozije bombi prihvataju kao nešto sasvim normalno.”

Tokom četvorogišnjeg perioda, zapaljeno je 14 vozila dok su 23 puta bačene eksplozivne naprave bačene na privatne kuće i lokalna preduzeća.

Druga mjesta koja su u izvještaju označena kao granična čvorišta kriminala su Subotica i Vršac u Srbiji, Bijeljina, Trebinje i Tuzla u Bosni i Hercegovini, selo Čakor između Kosova i Crne Gore, kao i Skadar i Drač u Albaniji.

3. Bar, Budva i Kotor: Rat za luke

Krvava razmirica buknula je 2014. u crnogorskim jadranskim lukama zbog kontrole unosne trgovine kokainom (između ostalog) preko ovih luka, ističe se u izvještaju.

„Lanac nasilja s porukom ‘oko za oko, zub za zub’ između škaljarskog i kavačkog klana – nazvanih po selima u kotorskoj opštini – obuhvatao je ubistva i korišćenje eksploziva, bombi i snajpera”, navodi se u izvještaju.

Sukob se razbuktao, tako da su se „mnoge kriminalne grupe iz Srbije i Crne Gore umiješale stajući na jednu ili drugu stranu”.

„Razdor je za posljedicu imao destruktivni trag duž prelijepe crnogorske obale, na desetine mrtvih u Crnoj Gori i Srbiji (većina slučajeva je ostala neriješena), kao i nekontrolisano nasilje u inostranstvu – o čemu svjedoči incident sa pucnjavom u Beču, u decembru 2018. godine.”

Stručnjaci pominju i Bar u kojem se u protekle tri godine desilo „pet ubistava u mafijaškom maniru”.

4. Sarajevo: Krađa automobila

U periodu od 2014. – 2017. u Sarajevu je zabilježeno između 15 i 20 slučajeva u kojima su kradljivci kola pucali na policiju tokom pokušaja bjekstva ili u kojima su tokom bjekstva bila oštećena policijska vozila, navode iz Inicijative.

„Kradljivci automobila zbog toga slove za najopasnije kriminalce u gradu.”

U 2017. godini svakog dana je ukradeno barem jedno vozilo, stoji u izvještaju, a među njima se nalaze čak i ona koja pripadaju lokalnoj policiji u Sarajevu, Državnoj agenciji za istrage i zaštitu i Ministarstva odbrane.

„Dobit ostvarena od tih krađa tokom prethodnih 15 godina procjenjuje se na 50 miliona eura, što ovaj oblik kriminala čini jednim od najunosnijih u zemlji.”

Budući problemi: „Zadnje dvorište EU za špijunažu i sajber napade”

Teško je predvidjeti gdje će se na Zapadnom Balkanu stvoriti buduća žarišta organizovanog kriminala, ali iz Globalne inicijative protiv transnacionalnog organizovanog kriminala misle da postoji nekoliko stvari na koje treba obratiti pažnju.

Iako zvuči paradoksalno, iz organizacije smatraju da je razvoj na različitim poljima u regionu – potencijalna opasnost da se veliki projekti iskoriste u negativne svrhe.

„Veliki autoputevi se grade od Bara do Beograda i od albanskih luka do Kosova (poznati kao autoput Albanija – Kosovo, autoput Drač – Kukeš ili Patriotski autoput). Planirano je da jadransko-jonski autoput ide od sjevera Grčke pa sve do hrvatske granice sa Slovenijom.

„Ovi projekti bi mogli da imaju veoma pozitivan efekat na region povećanjem povezanosti i trgovine, ali i privlačenjem većeg broja turista.

„Putevi, međutim, mogu da utiču i na rute za krijumčarenje, povećanjem efikasnosti ili krijumčara ili policije. Istovremeno, ovi projekti sami po sebi stvaraju priliku za kriminalnu aktivnost – kroz tendere za izgradnju i korupciju na najvišim nivoima vlasti.”

Treba obratiti pažnju i na potencijalni rast niskobudžetnih avio-kompanija koje bi poslovale u regionu, stoji u izvještaju.

Tu je i nova opasnost od kriminala u sajber prostoru. Balkan ne kaska na ovom polju.

„U 2018. troje ljudi sa Balkana (iz Albanije, Kosova i Srbije) osuđeno je, zajedno sa još 33 osoba iz drugih zemalja, zbog veze sa međunarodnim lancem kradljivaca identiteta po imenu Infrod, koji je prodavao informacije sa ukradenih kreditnih kartica na „dark vebu”.

„Ovo je samo vrh ledenog brijega.”

Iz organizacije misle da postoji „rizik da ovaj region postane ‘digitalna slijepa tačka EU’ i svojevrsno ‘zadnje dvorište’ za sajber napade i špijunažu u EU.”