Kad su godine počinjale januarom

Piše

Branko Vojičić

Da godine počinju januarom a završavaju decembrom, znali smo od rođenja. Ali, na današnji dan, tačno prije tri decenije, kada je u Crnoj Gori na ulici pala komunistička vlast, a političko vođstvo u partiji i državi preuzeo populistički pokret nastao na talasu velikosrpskog nacionalizma i socijalne demagogije, slavodobitno je upriličen politički slogan “Godine počinju januarom”. Taj je slogan upotrebljavan samo nekoliko godina, a nakon toga januarske događaje ne pominju čak ni njihovi vodeći domaći akteri “mladi, lijepi i pametni”, kreatori “nove razvojne filozofije”. Filozofije, koja je popločana Miloševićevim razvojnim “projektima” dovela do raspada zemlje, sankcija međunarodne zajednice protiv Srbije i Crne Gore, hiperinflacije, pada plata na sedam-osam njemačkih maraka, gladi, do gubitka posla i državnog dostojanstva “ratom za mir” pred zidinama Dubrovnika.

Stvaranje vazala

Iako je cilj bio da se od Crne Gore napravi vazalna prosrpska tvorevina i na vlast dovedu poslušni, u čemu se uspjelo, nosioci podaništva i političke harange te događaje su kao nadgrobnim spomenikom prekrili parolom “Dogodio se narod”, koju je skovao pjesnik i partijski voždov poslušnik Milovan Vitezović (i tako zaslužio četvorosobni stan u Beogradu). A koliko se narod zaista pitao, govori podatak da se i poslije 30 godina “AB revolucije” građevinski tajkuni sa predstavnicima bivših radnika “Radoja Dakića” (udarne pesnice te revolucije u Crnoj Gori), spore o minimumu za otkup zemljišta bivših fabrika, na kojem namjeravaju da grade stanove za prodaju.

Kakva ironija! Oni koji su rušili svoju državu uzvikujući parole: “Ne damo Jugoslaviju slovenačkim konjušarima i hrvatskim ustašama”, “Hoćemo oružje” i “Narod se pita, Slobo umjesto Tita”, da ostanu i bez Miloševića (dakako i Mire Marković) i bez fabrike. Srbija je ostala tamo đe je i bila, ali bez Kosova, đe se, kako se govorilo, sprovodio genocid. Sad je to nova radnička muka, a stvarni genocid u Srebrenici se, dakako, ne priznaje. A u nezavisnoj Crnoj Gori, za koju su se borili i neki bivši mintigaši kad su se dozvali pameti, ostali su bez imovine propale fabrike, ostavljeni na milost i nemilost novokomponovanih kapitalista.

Prevrat

Crna Gora je formalno srušena 10.na 11. januar 1989. godine, a pad je stvarno počeo 20. avgusta 1988. godine na Trgu Ivana Milutinovića u Podgorici, kad je održan “miting solidarnosti” sa Srbima i Crnogorcima sa Kosova. I pored stava jugoslovenskog državnog i partijskog rukovodstva da se “mitinzi solidarnosti” ne izvoze van teritorije Srbije, namjerno je izabran 20. avgust. To je dan kad je rođen Slobodan Milošević (Požarevac, 1941); promovisan u Srbiji kao “vožd srpskog naroda”, za koga je Matija Bećković čuvar srpstva i kosovskog zavjeta, koji nije silazio sa malih ekrana – prorekao: “Slobodan Milošević je sinteza dve najskuplje srpske reči: sloboda i Miloš”.

Kad je u Srbiji pobijedila nacionalistička struja, koju je predvodio Milošević, on se odmah latio posla da autonomiju Vojvodine i Kosova učini formalnom i da preuzme njihov glas u federaciji. Političkim obračunom preuzeo je kontrolu nad kosovskim rukovodstvom, a opiruće vojvođansko rukovodstvo organizovanim demonstracijama (“jogurt revolucijom”) primorao je na ostavke (oktobar 1988). Kad je Srbija postala “cela iz tri dela”, na red je došla Crna Gora, “Srpska Sparta”. Trebao je četvrti glas za blokadu federacije, a potom i krvavi rasplet jugo-velikodržavne krize.

Samo dva dana nakon pada vojvođanskog rukovodstva, počeli su mitinzi u Crnoj Gori, gdje je bilo predviđeno da se, sličnim metodom, smijeni kompletno crnogorsko rukovodstvo. Ali, to će uspjeti tek u silovitom naletu sto dana kasnije, zaslugom i inercijom crnogorskog rukovodstva. U kasnim večernjim satima 7. oktobra održana je sjednica dva predsjedništva kojoj su prisustvovali savezni funkcioneri Veselin Đuranović, Vidoje Žarković i Dobroslav Ćulafić.

Božina Ivanović, predsjednik Predsjedništva SR CG, rekao je: “Mi smo legalni organi u legalnoj zemlji i legalnoj republici. Treba procijeniti jesu li to zahtjevi naroda ili su to zahtjevi grupe ljudi i pojedinaca. Očito može se nazrijeti da ima nekih emisara koji govore u ime drugih sredina, da to nije naivno, da je to dobro organizovana mreža koja funkcioniše, koja ima političke zahtjeve”.

Veselin Đuranović je upoznao sa stavovima Predsjedništva SFRJ. Ocjenjuje “da najnoviji događaji u nizu gradova i u pojedinim područjima zemlje ugrožavaju funkcionisanje društvenog sistema i nose u sebi opasnost po ustavni poredak zemlje. Utisak je da je ovo što se dešava u Titogradu repriza događaja u Novom Sadu, da to nije nastalo spontano, da iza toga stoji dobro smišljena organizacija. Ako zamišljeni scenario uspije u Titogradu, to će imati veoma negativne posljedice, jer će početi da se širi i u druge krajeve zemlje. Zabrinjava toliko prisustvo velikosrpskog nacionalizma”.

Analize sloma

Presudnu operativnu ulogu u vezi održavanja organizovano-spontanih mitinga imao je prištinski odbor za odlazak Srba i Crnogoraca na mitinge van Kosova, sa Miroslavom Šolevićem i Kostom Bulatovićem kao kolovođama. Oni su uspostavili veze sa srpskim nacionalistima u Crnoj Gori, posebno u većim kolektivima: “Radoje Dakić”, Željezara “Boris Kidrič”, Pivara, Kombinat aluminijuma, Željeznica, davali im instrukcije i za sve teškoće okrivljivali rukovodstvo.

Iz Prištine, Novog Sada i Beograda stizala je podrška tada vodećih i rukovodećih intelektualaca, srpskih nacionalista. Direktne i indirektne veze sa crnogorskim izvršiocima i nacionalistima održavale su vedete iz Beograda: Dobrica Ćosić, Matija Bećković, Vuk Drašković, Jovan Striković, Rastislav Petrović, Miodrag Bulatović i plejada drugih.

Marko Špadijer, koji je tada bio predsjednik Savjeta za odnose sa inostranstvom, ne sumnja da su “mitinzi solidarnosti” bili manipulacija planirana u Beogradu od strane Miloševića, kojom je kroz korišćenje nacionalnog sentimenta i kroz populizam napravljena moćna mašina vjernika odanih stvaranju nove srpske države.

U izjavi za Radio Slobodna Evropa (2008) Špadijer analizira: “To je bio pripremljeni scenario za održavanje neke mini imperije, solidarnost sa Srbima na Kosovu je igranje sa tim emocijama i trebalo je da odigra ulogu. Crna Gora je bila slaba u tom sentimentu po mnogima, po šavovima, po stanju povezanosti sa Srbima u prvom redu i tu su mitinzi bili jedan vid koji je razdrmao Crnu Goru, učinio je da ta njena politička nesigurnost bude još nesigurnija”.

On smatra da je rukovodstvo dobro postupilo “što nije izazvalo građanski sukob u Crnoj Gori, ali nije dobro što nije pokazalo personalitet, Crna Gora jednostavno je bila slaba”.

Crnogorski rukovodioci Veselin Đuranović, Vidoje Žarković, Marko Orlandić, Božina Ivanović, Miljan Radović, Slobodan Filipović, imali su saznanja i tačnu ocjenu da velikosrpski nacionalizam ugrožava bezbjednost zemlje.To potvrđuje Vidoje Žarković koji je na pitanje “Monitora” (februar 2003) da li je crnogorsko rukovodstvo znalo što se dešava iza scene u pripremanju za njihovo rušenje u “AB revoluciji” ovako odgovorio: “Tadašnje rukovodstvo dobijalo je informacije od Službe državne bezbjednosti o tome ko sve stoji iza scene i mešetari Crnom Gorom u pripremanju “događanja naroda” i odakle se sve vuku konci. Nije adekvatno reagovalo, a i da jeste, rezultat bi bio isti, jer sintezi velikosrpskog nacionalizma bile su potrebne ovakve promjene u Crnoj Gori”.

Marko Orlandić, najviše pozicionirani crnogorski funkcioner, član Predsjedništva CK SKJ, govoreći o optužbama na račun nedovoljne energičnosti tadašnje crnogorske vlasti, piše: “Ima ljudi koji smatraju da smo 11. januara 1989. godine “kukavički kapitulirali” i da smo se “predali”. A šta je trebalo i šta se moglo preduzeti u tim danima prevrata? Upotrijebiti oružanu silu protiv sopstvenog naroda za odbranu vlasti! Ne znam crnogorskog funkcionera iz tog perioda koji bi se na tako šta odlučio”. (M. Orlandić, U vrtlogu, 1997)

Operativne “grupe”

List Liberalnog saveza “Liberal” (decembra 1990) objavio je izvod iz dosijea SDB CG: “Izvod iz dosijea AB revolucije (kako je palo bivše crnogorsko rukovodstvo)”. Analiza na 17 stranica propraćena je komentarom “da postoji paralelni svijet crne političke istine koji govori o mreži terenaca, organizatora, mitinga, jataka, doušnika i ostalih egzekutora državnog udara”, te da će crnogorska javnost kad ovo pročita “imati potpunije saznanje o tome iz kakvih demokratskih temelja izvire legitimnost aktuelne vlasti”.

U tom materijalu je po imenu i prezimenu naveden veliki broj onih koji su učestvovali u puču u Crnoj Gori iz Beograda, Prištine, Novog Sada, kao i domaći jataci.

O tom vremenu kad je “Crna Gora jurišala na sebe”, Vladimir Keković, dugogodišnji šef Službe državne bezbjednosti, svjedoči da je Univerzitet Crne Gore bio veoma aktivan u ovim istorijskim događajima.

“U tom su prednjačili rektor Univerziteta dr Miloš Radulović, sekretar univerzitetskog komiteta SK Momir Bulatović, profesor Ljubiša Stanković predsjednik omladine Crne Gore, Milica Pejanović-Đurišić član CK SKJ, Pavle Bulatović urednik Univerzitetske riječi, dr Veselin Vukotić i mr Zoran Žižić”, ističe nekadašnji šef SDB Crne Gore.

Nesporno je, kaže Keković, da sve ono što su dogovorili u kabinetu kod profesora Boška Gluščevića (koji je mlade i lijepe zvao “moji zlatni dječaci”), gdje su se najčešće sastajali, što je bilo opšte poznato i išlo na javnu scenu. Keković daje slijed dešavanja:

-“Mozak” je saopštavao što su njihovi ciljevi. Koncentrisali su se na kompromitaciju crnogorskog rukovodstva, koje su napadali kao nemoralne i nesposobne, koji su zemlju doveli u bezizlaznu situaciju, zahtijevajući ostavke, kao najblažu mjeru koja se prema njima može preuzeti u čemu su u konačnom uspjeli.

-Na sjednici partijskog rukovodstva, predsjednik komunističke omladine Ljubiša Stanković saopštava da omladina i radnici ne vjeruju ovom rukovodstvu i da ih ono ne može voditi u reforme. Dva dana nakon ove sjednice, došlo je do sastanka partijskog rukovodstva Univerziteta i Predsjedništva partije, 10. decembra 1988.

-Tada je Momir Bulatović saopštio 15 zahtjeva i zaključio da za početak imaju dovoljno snage i znanja, “dovoljno je da samo vi napustite političku scenu”. Kad je TV Beograd objavio snimak sa ove sjednice, bilo je jasno da je rođena medijska zvijezda! A kad je, 9. januara 1989, univerzitetsko rukovodstvo odbilo da se sastane sa partijskim čelnicima, pod izgovorom da bi to moglo proizvesti negativne posljedice, bilo je jasno šta slijedi. Noću, tog 9. januara, održana je Akciona konferencija SK “Radoja Dakića” predsjedavao Miodrag Ilić. Ocijenjeno je da je poslije oktobra crnogorsko rukovodstvo “cijelu stvar htjelo da okrene na drugu stranu i da radnike ućutka militantnim grupama”.
Desetog januara oko 9 časova radnici “Radoja Dakića” su bili pred Skupštinom Crne Gore.

Organizacioni komitet

Marko Orlandić o tome svjedoči: “Informisani smo da su se na putu ka centru grada radnicima priključili studenti, njih oko hiljadu, koji su po odluci Rektorata organizovano pristigli. (Sam rektor Univerziteta Miloš Radulović cijelu noć je proveo sa studentima ispred zgrade Skupštine). Pristizali su radnici ŽTO “Titograd”, tako da je već oko 10.30 časova ispred Skupštine SR CG bilo oko sedam hiljada lica. Repertoar povika, parola, pjesama i transparenata, uglavnom je bio poznat iz prethodnih okupljanja, a bilo je i novih, sve krajnje uvredljivih za pojedine rukovodioce, organe i institucije u zemlji i Republici. Negirala se i crnogorska državnost i nacija veličanjem Srbije i Slobodana Miloševića”.

Dolazak radnika pozdravljen je pokličima “Ostavke, ostavke” Na transparentima poruke: “Crna Gora-Srbija”, “Kosovo je naše”, “Glavu damo, Kosovo ne damo”, “Narod će vam suditi”. Poslije 12 sati stiglo je ozvučenje. Formiran je odbor za vođenje mitinga, na “predlog” radnika “Radoja Dakića” u koji su ušli predstavnici svih grupacija protesta: Svetozar Vukčević, Radisav Bošković, Ismet Hadžijusufović, Predrag Lakić i Predrag Bulatović iz “R. Dakića“; dr Ljubiša Stanković, Ivan Brajović, Srđan Darmanović (Republički komitet Saveza socijalističke omladine), Milica Pejanović Đurišić, Aco Đukanović i Momir Bulatović (Univerzitet “Veljko Vlahović”).

Za predsjednika Organizacionog odbora izabran je Svetozar Vukčević, predsjednik akcione konferencije Saveza sindikata “R. Dakića”. Rukovodstvu su uručeni zahtjevi koje je pred masom pročitao Momir Bulatović, što je nailazilo na oduševljenje i parole: “Izdajničke rane bole”, “Crnogorski foteljaši došli su vam crni dani”. Ređali su se govornici, prvoborci AB: Drago Šofranac, Drago Vučinić, prof. Slobodan Vujačić, Vasilije Milutinović…

Popodne ispred Skupštine bilo je oko 20.000 ljudi, dok su se na stepeništu smjenjivali govornici zahtijevajući smjene. Mitingovanje je tokom noći i jutarnih sati nastavilo nekoliko hiljada, da bi se ujutro, 11. januara, sjatilo četrdesetak hiljada ljudi uzvikujući: “Aoj, Slobo aoj rise, Crnoj Gori navrni se”.

“Norfilovci”

Oko 11 sati pred mitingaše je izašao potpredsjednik Skupštine Božidar Tadić i saopštio da su kompletna rukovodstva dala ostavke. Likovanju nema kraja. Smjenjuju se govornici, njih četrdeset. Momir Bulatović poentira: “Svi su naši zahtjevi ispunjeni narod je pobijedio” i pozvao da proslave “veliku pobjedu” Organizatori mitinga iz redova vladajuće partije tako su uspjeli da obezglave crnogorski državni i partijski vrh i ubrzo preuzmu sve čelne pozicije. Iz redova Saveza komunista izabran je predsjednik Crne Gore (Branko Kostić), predsjednik Izvršnog vijeća (Radoje Kontić), dr Miloš Radulović izabran je za člana Predsjedništva Crne Gore, a Nenad Bućin za člana Predsjedništva SFRJ iz Crne Gore.
Na Desetom (vanrednom) kongresu izabrano je novo partijsko rukovodstvo, na čelu sa asistentom Univerziteta Momirom Bulatovićem i sekretarom Milom Đukanovićem.

Novo rukovodstvo svoj je program nazvalo “Nova razvojna filozofija”.

Uvodni referat na kongresu je podnio Veselin Vukotić, koordinator Predsjedništva partije (potom član SIV-a): “Sve što se dešavalo od oktobra do danas pokazuje da narod nije bio izmanipulisan ni spolja ni iznutra, da na njegovom čelu nijesu bili četnički sinovi već najprogresivniji izdanci mlade generacije. Ovi događaji nijesu “posrbljavanje” i “nacionalna rasprodaja” Crne Gore nego odluka i volja da se vrati dostojanstvo crnogorskoj naciji i svima koji bratski i u slozi žive u Crnoj Gori”.

A Momir Bulatović je kazao: “Zlonamjernici koji su možda prepoznali i sopstvenu političku sudbinu, osuli su niz nečuvenih uvreda i pogrda na račun dostojanstva naroda i njegove demokratske opredijeljenosti. Najmasovniji skup u istoriji Crne Gore proglašen je ulicom, narod prozvan ruljom”.

Na godišnjicu “mitinga solidarnosti” i godišnjicu voždovog rođenja, u Nikšiću je upriličen “Miting protiv gladi” na kojem su protestovali radnici, studenti i građani, tada siti. Ali, doslutili su šta ih čeka. Ljubiša Stanković, koji je tada govorio, počeo je da se trijezni. Crna Gora će, tek mnogo godina kasnije, početi da se trijezni od pijanstva populizma.