Kulturni heroj i nobelovac: Na današnji dan rođen Ivo Andrić

Ivo Andrić je rođen 9. oktobra 1892. Ivo je bio sin Antuna Andrića i Katarine Andrić, rođene Pejić. Rodio se u Dolcu kraj Travnika sticajem okolnosti, jer mu je majka tih dana boravila kod rodbine u gostima, a Andrićevi roditelji zapravo su bili Sarajlije. Bez oca je ostao kao dvogodišnjak, a djetinjstvo je proveo u Višegradu, gdje je završio osnovnu školu. Andrić se 1903. godine vraća u Sarajevo i upisuje Veliku gimnaziju, najstariju bosansko-hercegovačku školu.

Svoju prvu pjesmu “U sumrak” objavljuje 1911. godine u Bosanskoj vili. Sljedeće godine započinje studije na Mudroslovnom fakultetu Kraljevskog sveučilišta u Zagrebu. Školovao se i u Beču i Krakovu, a u junu 1914. godine objavljuje šest pjesama u prozi.

Kao gimnazijalac bio je pripadnik pokreta “Mlada Bosna” i borac za oslobođenje južnoslovenskih naroda Austrougarske monarhije.

Nakon vijesti o sarajevskom atentatu i pogibiji Franaca Ferdinanda 1914. godine vraća se u Hrvatsku, a po dolasku u Split austrijska policija ga hapsi i odvodi prvo u šibensku, a potom u mariborsku tamnicu u kojoj kao politički zatvorenik ostaje do marta 1915. godine.

Po izlasku sa robije, ondašnje vlasti određuju mu kućni pritvor u Ovčarevu, u kojem ostaje sve do ljeta 1917. godine Nakon robije, Andrić dovršava knjigu stihova u prozi “Ex Ponto”, koja je objavljena u Zagrebu 1918. godine. Neposredno prije formalnog stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, u tekstu “Nezvani neka šute” oštro odgovara na prve simptome nesloge u državi.

Već početkom oktobra 1919. godine počinje da radi kao činovnik u Ministarstvu vjera u Beogradu. U pismima koja piše prijateljima otkriva da učestvuje u književnom životu prijestonice, kao i da se druži sa Crnjanskim, Pandurovićem i drugim piscima koji se okupljaju oko kafane Moskva.

Početkom 1920. započinje svoju diplomatsku karijeru, ali i objavljuje novu zbirku pjesama u prozi “Nemiri”, kao i pripovijetku “Put Alije Đerzeleza” i ciklus pjesama “Šta sanjam i šta mi se događa”.

Otkaz u Ministarstvu spoljnih poslova je dao kako bi odbranio doktorsku disertaciju “Razvoj duhovnog života u Bosni pod uticajem turske vladavine” na Univerzitetu u Gracu 1924. godine, a nakon toga se vraća u državnu službu. Andrić je 1926. primljen za člana SANU, a zatim je postavljen za vicekonzula Generalnog konzulata Kraljevine Jugoslavije u Marseju. Godine 1928. objavljuje “Most na Žepi”, a kasnije i “Anikina vremena”.

Diplomatska služba vodila ga je i u Rim, Pariz, Brisel, Ženevu, Madrid i Berlin. Prvi dio triptiha “Jelena, žena koje nema” objavljuje 1934. godine, a 1937. godine dobija visoka državna odlikovanja Poljske i Francuske: Orden velikog komandira obnovljene Poljske i Orden velikog oficira Legije časti.

Prvog aprila 1939. godine izdato je saopštenje da je Andrić postavljen za opunomoćenog ministra i izvanrednog poslanika Kraljevine Jugoslavije u Berlinu. U jesen, pošto su Njemci okupirali Poljsku i mnoge naučnike i pisce odveli u logore, Andrić interveniše kod njemačkih vlasti kako bi se mnogi od njih spasli zarobljeništva.

U proljeće 1941. godine Andrić nadležnima u Beogradu nudi ostavku, ali njegov prijedlog nije prihvaćen i 25. marta u Beču, kao zvanični predstavnik Jugoslavije prisustvuje potpisivanju Trojnog pakta. Dan poslije bombardovanja Beograda, 7. aprila, napušta Berlin i vraća se u okupirani Beograd.

Nakon penzionisanja, Andrić živi povučeno u Prizrenskoj ulici kao podstanar. Odbija da potpiše Apel srpskom narodu kojim se osuđuje otpor okupatoru. Piše prvo “Travničku hroniku”, a krajem 1944. godine okončava i “Na Drini ćuprija”. Oba romana objavljuje nekoliko mjeseci po završetku rata, a 1945. godine u Sarajevu izlazi i roman “Gospođica”.

Prve posleratne godine postaje predsjednik Saveza književnika Jugoslavije, a tokom 1946. godine i redovan član SANU. Objavljuje pripovijetke “Znakovi” (1951), “Aska i vuk” i “Nemirna godina” (1953). Godine 1954. postaje član Komunističke partije Jugoslavije. Prvi potpisuje Novosadski dogovor o srpskohrvatskom književnom jeziku, a iste godine štampa i “Prokletu avliju”.

U 66. godini Andrić se vjenčava sa svojom dugogodišnjom ljubavlju Milicom Babić, kostimografom Narodnog pozorišta iz Beograda. Sa njom se seli u svoj prvi stan, a te godine objavljuje pripovijetke “Panorama” i “U zavadi sa svijetom” i jedini predgovor koji je ikada za neku knjigu napisao: uvodni tekst za knjigu Zuke Džumhura “Nekrolog jednoj čaršiji”.

Te čuvene 1961. godine je dobio Nobelovu nagradu, a kako je zabilježeno, ona mu je dodijeljena za “epsku snagu kojom je oblikovao motive i sudbine iz istorije svoje zemlje”.

Nagrada pokreće veliko interesovanje za njegova djela koja se štampaju na više od 30 jezika. Cjelokupni iznos Nobelove nagrade poklonio je iz dva djela bibliotečkom fondu Bosne i Hercegovine.

Nakon ženine smrti Andrić svoje društvene aktivnosti svodi na najmanju moguću mjeru. Zdravlje ga polako izdaje, pa često boravi u bolnicama i banjama na liječenju.

Preminuo je 13. marta 1975. godine Andrić na Vojnomedicinskoj akademiji u Beogradu, a sahranjen je u Aleji velikana na Novom groblju.

Ljetos je u Njegoševoj ulici u Herceg Novom otvorena kuća Iva Andrića u kojoj je živio kada se sa suprugom Milicom doselio iz Beograda 1964. godine.

Kuća, koju je poslije piščeve smrti, opština Herceg Novi otkupila od njegovih nasljednika, djelimično je renovirana i otvorena je za javnost, a kako je poručio gradonačelnik Herceg Novog Stevan Katić biće mjesto sjećanja na piščev život i djelo, mjesto kulture i susreta umjetnika.

“Ovaj objekat je jedinstven u svijetu. To je jedina kuća, koju je Andrić sagradio, za uživanje u danima ljubavi, mira i harmonije sa svojom Milicom. Kuća je simbol Andrićevih godina u Herceg Novom, ali i magije, kojom je naš grad nadahnuo brojne umjetnike da u njemu ostanu i da mu se vrate”, poručio je tada Katić.