Biserko: Srpsko prisustvo u Crnoj Gori je sve agresivnije

Autokefalnost Crnogorske pravoslavne crkve je preostalo pitanje zaokruživanja crnogorske državnosti i pitanje crkve je jedino preostalo otvoreno identitetsko pitanje, ocjenjuje predsjednica Helsinškog komiteta u Srbiji Sonja Biserko u intervjuu Pobjedi.

Ističe da Crna Gora ima poseban značaj kad je riječ o geopolitičkim ambicijama Srbije i u tom smislu ona se tretira kao “unutrašnje pitanje”.

Prošle sedmice završeno je zasijedanje Generalne skupštine UN na kojem su prisustvovali i lideri zemalja regiona, zanimljivo je da međusobno nijesu previše komunicirali. Šta nam to govori o odnosima zemalja regiona, gdje je zapelo?

BISERKO: Odnosi regionalnih političkih elita su na izuzetno niskom nivou i odvijaju se uglavnom preko posredovanja EU i SAD. Njihovi govori na Generalnoj skupštini ukazuju da ne postoji regionalni pristup niti jednom problemu, a njih nije malo. Najupečatljiviji je bio govor predsjednika Predsjedništva BiH Željka Komšića koji je pokušao ukazati na dramatičnu situaciju u Bosni i na pogubnu politiku susjednih zemalja.

U isto vrijeme Crnu Goru je posjetio patrijarh SPC koji je poslao poruku predsjedniku Crne Gore da se nada da će Crna Gora povući priznanje nezavisnosti Kosova? Kako tumačite taj konstantni pritisak na Crnu Goru koji traje evo već deset godina vidi li se kraj, ko treba da kaže sada je dosta?

BISERKO: Crna Gora ima poseban značaj kad je riječ o geopolitičkim ambicijama Srbije i u tom smislu ona se tretira kao “unutrašnje pitanje”. Strateški interes Srbije je izlaz na Jadransko more, a odrednica Crnogorac tretira se kao geografska. Srpski stratezi smatraju da je samostalnost potaknuta “impulsom koji je došao spolja” (misli se na zapadnu međunarodnu zajednicu).

Srpsko prisustvo u Crnoj Gori postaje sve agresivnije što jasno ukazuje na značaj koji joj Srbija pridaje. Jer, srpski stratezi polaze i od toga da srpski uticaj može biti potisnut od neprijateljskih geopolitičkih ciljeva Hrvatske i Albanije. Pri tome se zanemaruje činjenica da su sve tri zemlje članice NATO-a. To svakako odražava očekivanja da će i evroazijski blok u budućnosti pokazati veći geostrateški interes za Crnu Goru.

U razumijevanju srpske politike prema regionu treba uzeti u obzir i Povelju o srpskom kulturnom prostoru koji su donijeli Ministarstvo kulture i informisanja Srbije i Ministarstvo prosvjete i kulture Republike Srpske (Sremski Karlovci 4. mart 2019).

Najnoviji povod za zatezanje odnosa između Srbije i Crne Gore je crnogorski Prijedlog zakona o vjerskim slobodama i o vjerskim zajednicama. Autokefalnost crnogorske pravoslavne crkve je zaokruživanje procesa crnogorske državnosti. U tom smislu pitanje crkve je jedino preostalo otvoreno od svih identitetskih pitanja.

Tenzije u međudržavnim i međucrkvenim odnosima, s različitim intenzitetom traju. Među najnovijim je boravak srpskog patrijarha Irineja u Crnoj Gori i Boki Kotorskoj povodom obilježavanja 1500-godišnjice manastira Rođenja presvete Bogorodice (Podlastva Grabalj), uz istovremeno obilježavanje 800-godišnjice samostalnosti Srpske pravoslavne crkve. Ovo potonje u Crnoj Gori je shvaćeno kao provokacija, i posebno što se naglašava Boka Kotorska odvojeno od Crne Gore.

Uoči sastanka Višegradske grupe predsjednik Mađarske Viktor Orban iznenada je posjetio Srbiju. Šta Srbija očekuje od Mađarske? U kojoj mjeri članice Višegradske grupe (Mađarska, Poljska, Slovačka i Češka) mogu da ubrzaju prijem zemalja Zapadnog Balkana?

BISERKO: Vučićevo okretanje ka Višegradskoj grupi nije slučajno i već je na djelu nekoliko godina ili preciznije, od kada su naprednjaci došli na vlast 2012. Osovina Beograd Zagreb je zamijenjena osovinom Beograd Budimpšeta, jer kako se navodi “naš put ka Briselu ne treba da vodi preko Zagreba nego preko Budimpešte. U našoj spoljnoj politici treba da se držimo formule što manje Hrvatske što više Mađarske”. Takođe se smatra da je Višegradska grupa krupan geopolitički projekat i da je za Srbiju to način da se isključi iz zapadnobalkanskog konteksta, odnosno mentalne “jugosfere”. Što se tiče prijema Srbije u EU to prije svega zavisi od nje same. Jedan od uslova je i normalizacija odnosa sa Kosovom. Srbija očekuje podršku Višegradske grupe ali ona nije presudna. Ono što Srbiju ohrabruje u tom pravcu jeste što sa Višegradskom grupom dijeli liberalne vrijednosti i što je dominantan autoritarizam. Takođe, nedavne izjave češkog predsjednika Zemana da će se zalagati za opoziv priznanja Kosova, te blagonaklonost Orbana prema Vučiću i sl.

Šta mislite o prijedlogu predsjednika Srbije da se napravi Balkanska unija koju bi činile: Srbija, Albanija, Sjeverna Makedonija, Crna Gora i BiH. Ko bi bio najveći dobitnik tog projekta?

BISERKO: Ta ideja je reciklaža već pokušanih inicijativa kako bi se ublažila činjenica da je EU članstvo na dugom štapu. Kada je riječ o Srbiji njeni motivi su uvijek vezani i za njene pretenzije koje se očituju na razne načine: geostrateški, kulturološki, i sl. Osim toga, činjenica da se Srbija suštinski još nije opredijelila za EU članstvo dodatno komplikuje takvu ideju. Teško je vjerovati da Srbija iskreno prihvata ideju o uniji kada se ima u vidu da je svojevremeno odbila Haški dokument koji je u suštini bio na istim linijama.

Čini se da lansiranjem takvih ideja Srbija pokušava da se nametne kao regionalni lider. Da bi uopšte postala relevantni faktor neophodno je da povrati povjerenje susjeda. Objektivno regionalna ekonomska saradnja je ne samo poželjna već i jedini način da se region ekonomski konsoliduje i na taj način postane relevantni akter na evropskom i drugim tržištima.

Ne treba izgubiti iz vida ni međunarodne infrastrukturne projekte (EU, Kina, Rusija, Turska) koji, (mada svako ima svoj interes) u suštini grade regionalnu mrežu koja je preduslov za ozbiljniju ekonomsku saradnju.

Koliko je Srbija samostalna u svojoj spoljnoj politici u donošenju odluka u odnosu na Rusiju. Do kada će region trpjeti ruske pritiske i da li su ti pritisci zaista toliki da ne možemo da im se odupremo ili su oni često dobar izgovor za nerješavanje stvari koje traži EU na putu pridruženja?

BISERKO: Srbija u suštini nema spoljnu politiku niti je do sada usvojila strategiju o spoljnoj politici u Skupštini. Njena spoljna politika je izraz njenih frustracija i nesposobnosti da prihvati novu realnost. Spoljna politika koja se oslanja na četri stuba (EU, Kina, Rusija i SAD) ukazuje da se Srbija nije odredila prema svojoj budućnosti. Njena su očekivanja da će zbog aktuelnih geostrateških interesa dobiti vodeću ulogu u regionu. Nikita Bondarjev, ruski istoričar i ekspert za Balkan, je u svom pismu srpskoj opoziciji naveo da “Rusija nema boljeg čoveka od Vučića na Balkanu”. To objašnjava činjenicom što je tokom njegove vladavine rusofilstvo u Srbiji postalo mejnstrim i da je kritika Rusije i Vladimira Putina u Srbiji danas jednaka političkom samoubistvu. Ovo dovoljno govori da dok je Srpska napredna stranka na vlasti kulturna, naučna, ekonomska i vojna saradnja dvije zemlje će samo jačati.