Katarzom protiv SAO litija

Piše

Srđan Šušnjica

Od kraja decembra 2019. u Crnoj Gori na površinu isplivava težak i tužan povijesni glib taložen protekle tri postkomunističke i postjugoslovenske decenije. Glib je to i “velike Srbije” i druge Jugoslavije, ali i crnogorskog društva koje se skoro 15 godina poslije sticanja nezavisnosti države ne želi ili ne može suočiti sapolit-ideološkiin Himerama svoje recentne prošlosti

Što je to sadašnjica u Crnoj Gori?

Pokušaj državnog prevrata; bojkoti opstrukcije rada najvišeg tijela u državi; prijetnje oružanim pobunama i prolijevanjem krvi; nasilja u parlamentu; balvan barikade po putevima; ostrašćeni mladi nacionalisti na barikadama i bakljadama; mantijaši SPC-a na čelu reakcionarnih falangi; kukumavke i deklaracije o “ugroženosti Srba”; vulgarna anticrnogorska histerija srbijanskih i republiko-srpskih režimskih medija i proruskih izdanja; gnusne poluistine i laži koje iz tabloida Aleksandra Vučića guta vjerujući narod “srpskih zemalja”; pozivi na nasilno rušenje “bezbožne” vlasti… Red bacanja kletvi, red ekskomunikacije iz SPC-a, pa red svetačkih moštiju; pa malo “krilatog novorođenčeta”; sve garnirano svakodnevnim pomazanjima, molebanima i “dokazivanjima” božijih čuda za Risto-vjerujući anti-NATO narod, te božijih kazni za mrske “bezbožnike” i njihove zakone…

Slike su ovo radikalnog nacionalno-vjerskogzanosa i fundamentalizma. Po drugu Risti, slike su to “vaskrsavanja naroda”, hoteći reći da ih nije na ulice izvela mašinerija SPC-a i DF-a, već, eto, “božija” volja i naum. Rekao bih da je to ipak “volja” nedovršenih istorijskih procesa i neporažene pan-srpske ideologije krvi i tla iz devedesetih godina. Velikodržavna ideologija “velikosrpstva” nije iščezla, samo je promjenila ideološke i realpolitičke agense i forme koji je nose. Nekada nam se ukazivala u formi “događanja naroda”, a danas, kako je to odlično primjetio Ivan Colović, u formi “događanja boga” (Peščanik, 19. 2.2020.).

OSLONCI IDEOLOGIJE KRVI I TLA

Ova promjena forme ukazuje i na nestanak onih najkrupnijih realpolitičkih oslonaca ove ideologije: nema više korupsa JNA, partijsko-udbaško-paravojnih struktura, apsolutne kontrole medija, nema više ni akumuliranog javnog bogatstva SFRJ.

Ali ukazuje i na nastanak nekih novih oslonaca u vidu malignog ekonomskog, političkog i obavještajno bezbjednosnog uticaja Putinovog režima i Ruske pravoslavne crkve u tzv. “srpskim zemljama”, te sve intenzivnije militarizacije i naoružavanja Srbije i Republike Srpske. Ako se zagledamo u recentnu prošlost, pet je istorijski najodrživijih rezultata divljanja “velikosrpstva” po susjednim republikama i pokrajinama devedesetih: 1) genocid u Bosni i etnička čišćenja u dijelovima Srbije, Vojvodine, Crne Gore i na Kosovu; 2) paradržava, u bih entitet RS u Bosni; 3) teritorij sjevera Kosova i, ako se dese, famozne “ZSO”; 4) beogradsko-zagrebački dogovorni progon Srba iz Hrvatske u zamjenu za progon nesrba iz Bosanske Krajine; i 5) uništavanje nepoželjnog kulturno-istorijskog naslijeđa, interetničke i interkonfesionalne demografije.

Zajednički politički nazivnik svih ratnih uspjeha zvaničnog Beograda jeste fenomen “saoizacije” kreiranje pobunjeničkih i samoproglašenih političkih tvorevina “srpskih autonomnih oblasti” na područjima koje je ideologija velikosrpstva označila kao ekskluzivno srpski grunt. Saoizacije na teritorijama Hrvatske i BiH su bile polazne konstrukcije za kasniju oružanu, protivustavnu i zločinačku teritorijalnu homogenizaciju “srpstva” u etnički očišćene paradržave Republiku Srpske Krajine (RSK) i RS.

SAOIZACIJA

Fenomen saoizacije je nešto što će građani i u Crnoj Gori, i u Bosni, i na Kosovu, morati dobro apsolvirati. On prati crnogorsko i BiH društvo od devedesetih, a sudeći po balvanima i mantijaškom fundamentalizmu u Crnoj Gori i po secesionističkom divljanju Dodikovog režima, još dugo će imta sjekira visiti nad glavama.

Da se prisjetimo!

U Kninu je 27. 6. 1990. lokalna skupština opštine donijela odluku o osnivanju tzv. Zajednice srpskih opština sjeverne Dalmacije i južne Like, koja će prerasti u SAO Krajinu 22. 12. 1990 godine. Ubrzo je na svesrpskom saboru u Srbu 25. 7. 1990. proglašena Deklaracija o suverenosti i autonomiji srpskog naroda, uz ostrašćene govore Šešelja, Jovana Raškovića i ideologa “balvan revolucije,” episkopa dalmatinskog SPC-a Nikolaja Mrđe. Istog dana je osnovano i Srpsko nacionalno vijeće, koje će 17. 8.1990. održati referendum o “autonomiji Srba u Hrvatskoj”. Tog avgusta je počela i “balvan” revolucija kako bi se toj namišljenoj etno-autonomiji pokušao dati teritorijalni obris.

Podsjeća li vas ovo na nešto!? Organi tzv. SAO Krajine su u maju 1991. organizovalinovi referendum, ovog puta ne o “autonomiji”, već o “razdruživanju” Srba od Hrvatske i ostanku u Jugoslaviji”. SAO Istočna Slavonija, Baranja i zapadni Srijem je samoproglašena 25.6.1991., a SAO Zapadna Slavonija 12.8.1991. godine. Ustavni sud Hrvatske poništio je sve ove odluke, ali to nije spriječilo da SPC i Miloševićevi ideolozi egzaltiraju mase stručno viktimiziranih i raspamećenih Srba, i krenu u uništavanje i srpskih i hrvatskih života. Oružane čarke sa prvim mrtvima dešavaju se u aprilu i maju 1991. godine na Baniji, u Slavoniji, Borovu Selu, da bi krajem jula i početkom avgusta 1991. krenuo sveopšti napad tada već “četnizirane” JNA i srpskih paravojnih jedinica na gradove i sela u Hrvatskoj.

Na svim frontovima! Saoizacija u Bosni je tekla uz mitinge SDS-a, bjesomučnu propagandu iz Beograda, uz ratne pokliče mantijaša ŠPC-a, šetanje moštiju i prevrtanje “srpskih” kostiju po Hercegovini.

Zvuči li poznato?

Bosna je postala žrtva saoizacije uz slike gradskih drvoreda obijelilih od smrtovnica vojnika JNA svih nacionalnosti, poginulih, gle apsurda, za saoizaciju Hrvatske. Tzv. skupština zajednice Bosanske Krajine je samoproglašena 25.4.1991. u u Čelincu kod Banjaluke, a 16.9. ista će proglasiti tzv. SAO Bosansku Krajinu. Neki od tada prisutnih pučista u Čelincu npr. Radoslav Brđanin i Stojan Župljanin još služe kazne za najteže ratne zločine koje su promovirali, naređivali i organizovali. Tzv. Zajednica opština Istočne i Stare Hercegovine formirana je 27. 5. 1991, a od nje je 12. 9. 1991. samoproglašena SAO Hercegovina. Jedna za drugom štancane su namišljenje “srpske” tvorevine: tzv. SAO Romanija 17. 9. 1991; SAO Sjeveroistočna Bosna 20. 9. koja u decembru 1991. postaje SAO Semberije i Majevice; a u novembru 1991. samoproglašavaju se SAO Birač, SAO Sjeverne Bosne i SAO Ozren. Već u oktobru 1991. poslanici SDS i skoro svi Srbi iz drugih partija u skupštini SR BiH samoproglašavaju protivustavnu i pučističku “skupštinu srpskog naroda u BiH”., koja 21.12.1991. donosi odluku o formiranju tzv. “Srpske Republike BiH”.

Famozni Dan RS-a 9.1. ustvari je dan samoproglašenja ove nakazne tvorevine 1992. godine, kada su usvojeni i zlokobni zaključci koji su označili početak velikosrpskog genocidnog projekta u SR BiH. Prema tim zaključcima, budućoj srpskoj paradržavi trebalo je pripasti 2/3 Bosne, a u pomiješanim bosanskim čaršijama, mjesnim zajednicama i haustorima, nesrpsko stanovništvo se trebalo identifikovati, razdvojiti od Srba, zastrašiti, pobiti, deportovati, natjerati u izbjeglištvo, stoje sam Ratko Mladić na tom zasjedanju nazvao genocidom.

Već u prvoj polovini marta 1992. srbijanske paravojne jedinicasa pobunjenom srpskom policijom i uz podršku vojske upadaju u Bijeljinu, Srebrenicu; vrše masovna ubistva civila, pljačku i palež duž Podrinja. Saoizacija Bosne se sa “dekleracija” i “referenduma” prelila na teritorije i završila u genocidu, parađržavi, laži i bijedi miliona ljudi. Manjina je profitirala.

CRNA GORA

Kakve to veze ima sa Crnom Gorom, pa u njoj nije bilo niti jedne SAO!? Tačno. Ali tek djelimično.

U Crnoj Gori nije bila proglašena ni jedna SAO, ali je na momente cijela Crna Gora bila SAO! Dijelovi crnogorskog društva i aparata, posebice SPC i Ristova crkva, zdušno su se zalagali i bespoštedno trošili da saoizacija u Bosni i Crnoj Gori bude što krvavija.

Već 8. 3. 1992. četnički vojvoda Milika Ceko Dačević organizuje za Bošnjake “kristalnu noć” u Pljevljima. Teror, paljenje kuća i zanatskih radnji, zastrašivanja i progoni Bošnjaka se pojačavaju tokom ljeta i u srbijanskom i u crnogorskom dijelu Sandžaka. Kad je Bosna bila na koljenima, Momir Bulatović se zdušno zalaže da tako saoizirana Crna Gora anektira SAO Hercegovinu.

U avgustu 1992. Dačević sa Bijelim orlovima i uz pomoć srpskih paravojnih jedinica braće Kornjača iz Čajniča preuzima kontrolu nad pljevaljskom policijskom stanicom i gradom. Više od polovine lokalnih policajaca se predalo Dačeviću! Nije proglasio SAO, ali kao da jeste. Trideset godina poslije, u Pljevljima i drugim sredinama na sjeveru opet isti akteri organizuju političko “događanje SAO boga” i molebansaoizaciju Crne Gore.

Saoizacijom Crne Gore devedesetih počinjeni su monstruozni ratni zločini, čije žrtve su uglavnom bili Bošnjaci. Nikada rezolutno priznati i osuđeni, rijetko kažnjeni, prilično zaboravljeni u javnom diskursu.

Nije se završilo krvavo kao u Bosni, ali ipak crnogorski establišment, i onaj na vlasti i onaj u opoziciji, duguju građanima, posebno mladima, odgovor na pitanje šta se to dogodilo, ko su žrtve a ko počinioci. Građani Crne Gore, i oni na litijama i oni van njih, pogotovo mladi, imaju pravo znati o zločinima koji su počinjeni u ime tobože “ugroženog srpstva”, u ime jedinstva “dva oka u glavi”, u ime pravoslavlja, u ime srpske trobojke kojom se sad kite litije i šaraju murali.

RITAM ZLOČINA

Imaju pravo znati o ubistvima i otmicama civila, pustošenjima sela, o uništavanju džamija i mezarja, o etničkom čišćenju više od 30 sela i više hiljada Bošnjaka Crne Gore.

Imaju pravo znati kako i zastoje više od stotinu građana Crne Gore iz Herceg Novog i sjevera hapšeno po ulicama, bolnicama i kućama i deportovano vlastima RS koja ih je poubijala. U školske udžbenike treba da uđu fakti o napadu na Bukovicu u februaru 1993. gdje je ubijeno šest seljana, zlostavljano 76 osoba, zapaljeno najmanje 8 kuća, a sve ostale demolirane i opljačkane, gdje je uništena džamijau selima Planjsko i Raščići, zapaljena četvororazredna škola u selu Krčevine, a cjelokupno bošnjačko stanovništvo zauvijek protjerano.

Po modusu ovi zločini se ne razlikuju od istih počinjenih u Višegradu, Banjaluci ili Foči. U kojoj se god SAO zaviorila srpska trobojka, označila je pustoš i smrt za hiljade nesrba.

U tim udžbenicima bi moralo da stoji da ovi zločini u Crnoj Gori nisu bili tek puki incidenti tamo nekih odmetnutih kriminalnih grupa, već da je to bio dio šireg plana etničkog istrebljenja i progona Bošnjaka Sandžaka, pogotovo uz granicu sa Bosnom. Samo nekoliko dana nakon Bukovice istovjetan napad izveden je i na selo Kukurovićiu opštini Priboj, gdje su ubistva, silovanja i teror zauvijek otjerala više od polovine građana Priboja.

Građani imaju pravo znati da su, pored zločinaca iz Srbije i RS, u zločinima učestvovali i državljani Crne Gore, pripadnici VJ, policije Crne Gore i paravojnih jedinica; da mnogi od tih zločinaca šetaju među njima slobodno, jer je ih država nije uspjela, a da se ne lažemo, i nije htjela osuditi.

To je bilans saoizacije Crne Gore tada. A sada?

AKTIVISTI I ONI DRUGI

Svjestan sam da je, kao i antiratna Srbija, i antiratna Crna Gora postojala i bila glasna. Postoji i danas. Znam da su mnogi književnici, novinari, aktivisti i intelektualci Crne Gore, iskreno i ljudski ustali protiv zločinanad svojim komšijama. I danas se njihovi glasovi čuju, i popunjavaju prazninu koju ostavlja oficijelna kultura zaborava i amnezije.

Ipak, ovdje bih povukao oštru granicu između nepokolebljivih antiratnih aktivista i boraca za istinu, katarzu i prava žrtava i društva na sjećanje i onih u Crnoj Gori koji su prije deset ili petnaest godina, iz ko zna kojih pobuda, bildali svoj imidž pišući o ovim zločinima, da bi sada postali otvorena propagadna agencije anti-crnogorske histerije, glavni promoteri lažne viktimizacije Srba i nove saoizacije Crne Gore.

Jesu li to Vijesti i neki drugi posljednjih petnaest godina ručno prali Ristin krvavi donji veš, da bi sad tobože uspravni mogli stati na stranu Ristine crkve, koja 30 godina tuđom krvlju, tuđim manastirima i tuđim parama gradi i otima tzv. “srpske svetinje” i progoni nesrbe po Crnoj Gori?

Rezolucija o genocidu u Srebrenici crnogorske skupštine je hrabar i poštovanja vrijedan iskorak. Neka nova rezolucija o žrtvama ratnih zločina u Crnoj Gori trebala bi biti sljedeći, jer istina o velikosrpskim zločinima jeste početni kamen i temeljni narativ obnove crnogorske nezavisnosti.

O ratnim zločinima i žrtvama u Crnoj Gori, danas ne postoji institucionalna kultura sjećanja, niti državna komemoracija, nema dana sjećanja, nema državnih biljega. I to je najveća livada sa koje se napasa četnolika Ristova crkva i njena zavedena pastva, sa koje polaze i na kojoj završavaju svi molebani, litije, kletve, pozivi i akcije na nasilno rušenje vlasti i prevrate. Jedna druga livada sa koje gricka drug Risto zove se ekonomska nejednakost i tranzicijska nepravda.

POSLJEDICE BOŽJE LJUBAVI

Siguran sam da se upravo u toj kulturi zaborava krije objašnjenje masovnosti nacionalnog i vjerskog zanosa na litijama. U kulturi amnezije i ćutanja krije se i impotenmost najpozvanijih dijelova društva, političke scene, akademije, intelektualne javnosti, da artikuliraju snažniju reakciju na mantijašku kontrarevoluciju, u odbrani građanskog i sekularnog društva. Čast izuzecima.

Zbog toga bi i za društvo i za državu bilo ljekovito da u javni diskurs uđu imena žrtava: Hajra i Ejupa Muslića (oktobar 1992.), Zijada Velića i Ibrahima Sandala (ljeto 1992.), Muje Korora (maj 1992.), Šaćira Ramovića i Omera Duraka (juli 1992.), Himze Stovraga (oktobar 1992.) i stotine drugih. Možda bi prava ljudska reakcija na SAO litije bila ona u kojoj bi građani izašli na ulice crnogorskih gradova, u šetnje katarze i suočenja, držećiu rukama fotografije i imena svojih sugrađana otetih, deportovanih, ubijenih. Kada bi svako u toj šetnji ponio sliku jednog u ratnom zločinu ubijenog, otetog, mučenog ili protjeranog crnogorskog Bošnjaka, katarzična povorka bi brojala ne manje od 5000 ljudi. Time bi pokazali ko su i šta su zapravo litije Ristine “božije ljubavi” i gdje im je mjesto u građanskoj i antifašističkoj Crnoj Gori i njenoj istoriji. Ogolilo bi se Ristino licemjerje i laž, te pokazalo da crnogorske svetinje SPC nikada nije branila i koristila za apologetiku boga, vec za apologetiku zločinačke ideologije i za pozivanje na nova klanja.

Za izliječenje društva potrebno je mnogo više od vraćanja ordena, ali i to je dobar početak.

(Autor je profesor na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Zenici)