Mart je bio okrutan mjesec za jednog od najdužih i najagresivnijih saradnika predsjednika Rusije Vladimira Putina, piše redakcija Radija Slobodna Evropa na engleskom jeziku.
Igor Sečin, šef državne naftne kompanije Rosnjeft, objavio je da ta kompanija prodaje milijarde dolara investicija u venecuelansku naftu, nekoliko mjeseci pošto su Sjedinjene Američke Države uvele sankcije za dvije trgovinske flijale Rosnjefta.
To je uslijedilo pošto se Rusija sukobila sa Saudijskom Arabijom u pregovorima o smanjenju proizvodnje nafte pošto je pandemija COVID-19 smanjila potražnju. Rijad je odustao od pregovora, tržište je bilo u kolapsu, a Rusija je na kraju bila prisiljena da prihvati rekordne rezove.
Kad je riječ o Kremlju, čiji se budžet uveliko oslanja na visoke cijene nafte, taj ishod je zaprijetio godinama ekonomskog prosperiteta i, potencijalno, Putinovom političkom legitimitetu. Po mnogima, krivicu za oba događaja snosi Sečin.
Da li on to zaslužuje, otvoreno je pitanje.
Mnogi analitičari kažu da bi cijene nafte i vrijednost rublje na kraju potonuli i da je Sečin bio prijemčiviji za saudijske predloge o smanjenju proizvodnje.
Mada je Sečin upravljao potezima Rosnjefta u Venecueli, za koju se naširoko smatra da rupa bez dna, to je pratilo spoljnu politiku Kremlja.
Ipak, ruski mediji i pojedini analitičari izdvojili su Sečina zbog njegove uloge u pregovorima Organizacije zemalja izvoznica nafte (OPEK) i zemalja van tog kartela na čelu s Rusijom.
“Moguće je da će se ‘Sečinova era’ u vođenju Rosnjefta pamtiti ne po nesposobnosti i gubicima u ranim godinama, već po dvije riječi: mart 2020”, napisao je nedavno u poslovnom listu Vedomosti ruski ekonomista i profesor Univerziteta u Čikagu Konstantin Sonin.
Portparol Rosnjefta Mihail Leontijev nije odgovorio na upit RSE-a za komentar.
“Organizator i motor”
Za Sečinove kritičare, ovo je možda rijetka prilika da likuju. Ali to vjerovatno neće uticati na njegovu zavidnu poziciju jednog od najmoćnijih ljudi u Rusiji, rekao je Sonin za RSE.
Putin cijeni odanost, rekao je Sonin. A malo njih je bilo odano predsjedniku – i toliko dugo – kao 59-godišnji Sečin.
Kada je Putin radio u kancelariji gradonačelnika u Sankt Peterbruga devedesetih godina, njegova tadašnja supruga Ljudmila teško je povrijeđena u saobraćajnoj nesreći. Sečin je navodno poslat na mjesto nesreće da pokupi jednu od dvije ćerke bračnog para Putin.
Kada je Putin postavljen za vršioca dužnosti predsjednika Rusije, pošto se je Boris Jeljcin povukao 31. decembra 1999, Sečin je postao zamjenik šefa predsjedničke administracije.
U julu 2004. Sečin je ušao u odbor Rosnjefta, tada relativno male firme koja je proizvodila samo 20 miliona tona (140 miliona barela) nafte godišnje. Danas kompanija proizvodi preko 10 puta više od te količine, čime je postala drugi najveći proizvođač nafte na svijetu poslije Saudi Aramka (Saudi Aramco).
Taj ogroman rast uglavnom je posljedica akvizicija – krađe, kažu neki stručnjaci – velikih naftnih resursa, poput Jukosa.
U tom periodu, Putinova vlada izvela je jedan od najznačajnijih poteza Putinovog predsjednikovanja: proces protiv osnivača Jukosa Mihaila Hodorkovskog, tada najbogatijeg čovjeka Rusije.
U oktobru 2003, mjesecima posle navoda o korupciji u Rosnjeftu, Hodorkovski je uhapšen na aerodromu u Sibiru pod optužbom za prevaru i utaju poreza.
Vlada je krenula u nacionalizaciju Jukosa, a najbolja imovina te kompanije je na kraju pripala Rosnjeftu.
U intervjuu za Vedomosti 2005. godine, Hodorkovski je rekao da je Sečin “organizator i motor” slučaja Jukos.
Sečin je u intervjuu za Fajnenšal tajms (The Financial Times) pet godina kasnije odbacio da je slučaj protiv Hodorkovskog politički motivisan i da je imovina Jukosa eksproprijatisana, rekavši da je Rosnjeft platio veliku cijenu.
Bjekstvo Gucerijeva
Pošto se kompanija Hodorkovskog raspala, manji proizvođač nafte Rusnjeft 2005. kupio je 50 odsto udjela u jednoj od Jukosovih sibirskih filijala.
Rosnjeft je te godine, prema medijskim izvještajima, Rusnjeftu ponudio zamjenu svojih 50 odsto udjela u Jukosovom odjeljenju za udio u filijali. Vlasnik Rusnjefta Mihail Gucerijev, odbio je ponudu rekavši da nije povoljna.
Godinu dana kasnije, istražitelji su došli u kancelariji Gucerijeva tokom poreske istrage koja je prijetila zapljenom udjela kompanije.
Tajkun je pobjegao iz zemlju 2007. godine kako bi izbjegao krivično gonjenje, a Rosnjeft je naredne godine podnio tužbu tražeći od Rusnjefta odštetu od 200 miliona dolara.
Vedomosti su izvijestile da je Gucerijevu rečeno da Sečin stoji iza poreske istrage, ali da nije mogao da dopre do moćnog zvaničnika Kremlja da razgovara o situaciji.
Gucerijevu je kasnije dozvoljeno da se vrati u Rusiju, što je neobično za biznismena koji je pao u nemilost vlasti.
Kada se 2012. Putin vratio na mjesto predsjednika poslije četvorogodišnjeg mandata na funkciji premijera, Sečin je preuzeo novu ulogu u Rosnjeftu – postao je predsjednik kompanije. U potonjim mjesecima Sečin je najavio da će njegova kompanija kupiti trećeg po veličini ruskog proizvođača nafte TNK-BP.
Ta kompanija je bila kombinacija investicija iz ruske kompanije koju su podržavala tri biznismena s političkim vezama i iz britanskog naftnog giganta BP.
Ugovor vrijedan 55 milijardi dolara zaključen je sljedeće godine pošto je Rosnjeft osigurao desetine milijardi pozajmica kod zapadnih banaka. Ali, dok su cijene nafte prethodne dvije godine bile na oko 100 dolara po barelu, do kraja 2014. pale su na približno pola toga.
Rusija je 2014. anektirala ukrajinsko poluostrvo Krim i podsticala separatistički rat na istoku Ukrajine. Zapad je kao odgovor uveo opsežne ekonomske sankcije koje su sprečavale Rosnjeft da odlaže otplatu svog ogromnog dolarskog duga.
Kompanija je bila prisiljena na komplikovan ugovor koji je uključivao prodaju 625 milijardi rubalja (14 milijardi dolara) korporativnih obveznica – rekord u Rusiji u to vrijeme – koje bi onda bile zamijenjene za dolare.
Bila je to ogromna, netransparentna transakcija koja je uplašila trgovce valutama i oslabila rublju.
Gubici Rosnjefta u akviziciji TNK-BP bili su veći od svih ruskih privatizacionih ugovora iz 90-ih zajedno prilagođenih inflaciji u dolarima, procijenio je Sonin.
Kada je Rosnjeft 2006. godine izašao na berzu, to je bila najveća javna ponuda za rusku kompaniju i početna procjena odredila je vrijednost kompanije na 79,8 milijardi dolara.
Rosnjeft danas vrijedi 48 milijardi dolara, što je manje nego što je platio za TNK-BP, a njegove akcije sada vrijede oko 60 odsto njihove početne cijene.
Ponavljanje Jukosa?
Između 2013. i 2017. Rosnjeft je nastavio kupovine s oko 22 milijarde dolara akvizicija.
U izvještaju iz novembra 2017. koji je bio kritičan prema Sečinovom liderstvu, naftni analitičari u državnoj Sberbanci naveli su da kampanja “nema jasan fokus”.
Jedna od tih kupovina bila je akvizicija 50 odsto udjela u Bašnjeftu, regionalnoj naftnoj kompaniji koja je imala neke od najmodernijih postrojenja za preradu u zemlji.
Do sredine 2014. tu kompaniju je kontrolisao veliki konglomerat Sistema koji se bavio svačime – od nekretnina preko maloprodajne do telekomunikacija.
Međutim, 2014. godine ruska vlada je nacionalizovala Bašnjeft. U septembru te godine, vlasnik Sisteme Vladimir Jevtušenkov stavljen je u kućni pritvor. Oslobođen je u decembru 2014.
Rosnjeft ne samo što je kupio 50 udjela u Bašnjeftu, već je kasnije tužio Sistemu za 4,5 milijardi dolara, na kraju pristavši na nagodbu od 1,7 milijardi dolara 2017. godine.
Godinu dana prije kupovine Bašnjefta, Vladimir Milov, koji je bio zamjenik ministra energetike početkom Putinovog prvog mandata, upozorio je da Sečin deset godina pokušava da kupi tu kompaniju.
“Bašnjeft je najočiglednija i najlakša meta za Sečina”, predvidio je Milov 2013. godine.
Borba među elitom
Dok je Rosnjeft manevrisao kako bi došao do udjela u Bašnjeftu, neki vladini zvaničnici su se javno usprotivili. Oni su tvrdili da bi kupovinom Bašnjefta od strane državne kompanije bila osujećena ideja privatizacije.
Među onima koji su se usprotivili toj kupovini bio je i tadašnji ministar za ekonomski razvoj Aleksej Uljukajev, iz takozvanog liberalnog krila ruske vlade.
U novembru 2016, mjesec dana pošto je ruska vlada nerado odobrila Rosnjeftovu kupovinu Bašnjefta, Uljukajev je uhapšen u sjedištu te kompanije pod optužbom da je primio “veliku mito” od dva miliona dolara.
Uljukajev je tvrdio da mu je namješteno. Osuđen je na osam godina zatvora, poslije suđenja na kome je bilo više pokušaja da se glavni svjedok Sečin dovode da svjedoči.
“Sečin ima groznu reputaciju” među elitom, rekla je za RSE Tatjana Stanovaja, osnivačica tink tenka R.Politik. “Nezvanično, članovi predsjedničke administracije i vlade ga oštro kritikuju”.
Sečin je, dodala je ona, spreman da u ostvarivanju svojih ciljeva “ide dalje” od drugih Putinovih saveznika.
“To je njegova jedinstvenost. On je nametljiv i dopušta sebi više”, rekla je ona.
