Navodni požar na tajnoj ruskoj podmornici za špijunažu

Lošarik je jedna od jedinstvenih, opremljenijih i upečatljivijih plovila ruske mornaričke flote. Čini se da je to posljednji ruski brod koji je pretrpio katastrofalni i, za sada, neočekivani incident.

Šta znamo o Lošariku, ruskoj tajnoj podmornici na kojoj je izbio požar, piše redakcija Radija Slobodna Evropa na engleskom jeziku.

Ministarstvo odbrane Rusije, 2. jula, je reklo da je podmornica kojom upravlja glavna mornarička istraživačko-razvojna jedinica doživjela požar, u kojem je poginulo 14 mornara. Brod je navodno krstario u ruskim teritorijalnim vodama u Barentsovom moru.

Ministarstvo nije identifikovalo brod uključen u incident od 1. jula, opisujući ga samo kao “istraživačko podvodno plovilo kreirano za proučavanje morskog dna… u interesu ruske mornarice”. Međutim, nekoliko ruskih medijskih izdanja izvijestilo je da se radilo o podmornici poznatoj kao AS-12; jedan od medija je rekao da se radi o plovilu sličnog dizajna kao AS-13.

Dobio je nadimak Lošarik, po animiranom filmu iz sovjetske ere o konju sačinjenom od balona; obje podmornice imaju nuklearni pogon koji je godinama bio predmet spekulacija i glasina među zapadnim mornaričkim analitičarima i vojnim ekspertima zainteresovanim za dizajn i sposobnosti plovila.

Prema jednom uglednom mornaričkom blogeru, AS-12 je dubokoroneći brod za specijalne misije, kojim rukovodi ruska mornarička jedinica za istraživanje, Glavna direkcija za istraživanja dubokog mora (GUGI).

S nuklearnim pogonom, posadom od 25 ljudi, brod je u službi od ranih 2000-ih i vjeruje se da može da zaroni do 6.100 metara dubine.

Dizajn je takav da dozvoljava zaron dublji od normalnih ruskih borbenih ili balističkih podmornica. Sadrži niz kugli koje se nalaze unutar naizgled tradicionalnog trupa podmornice, zbog čega je i dobila nadimak po liku iz crtanog filma.

Podmornica je takođe dizajnirana da bude nošena ili vučena pod donjom palubom, odnosno trbuhom veće podmornice, što omogućava veću sigurnost i pokriva sonare i drugo nadgledanje ili radare.

Zapadni vojni analitičari i najmanje jedan ruski mornarički bloger su rekli da brod koji najčešće vuče AS-12 jeste BS-136 Orenburg, modifikovana Delta III, podmornica s balističkim projektilima.

Iako je vojna potrošnja počela popuštati, posljednjih godina, predsjednik Rusije Vladimir Putin uložio je desetine milijardi dolara u unaprjeđenje oružanih snaga svoje zemlje i povećao broj operacija u različitim granama.

Mornarica nije izuzetak, pogotovo uz povećano vojno prisustvo Rusije u Siriji i istočnom Mediteranu, kaže Jeffrey Edmonds, nekadašnji radnik Savjeta za nacionalnu bezbjednost i istraživač u Centru za mornaričke analize u Vašingtonu.

“Veći tempo aktivnosti povećava šanse za nesreću”, kaže on za RSE. “Međutim, prerano je reći šta je uzrok požara i je li to bio ljudski faktor ili mehanička greška. Incident u Lošariku vjerovatno će imati teži operativni uticaj na Glavnu direkciju za istraživanje dubokog mora (GUGI), s obzirom na to koliko su napredne i relativno malobrojne te podmornice.“

Za širu publiku, magloviti svijet podvodnog istraživanja mora, čak i sabotaže, ponovo je privukao pažnju tokom protekle dvije godine s uočavanjem ruskih vojnih plovila za istraživanje koja vrebaju izvan obalnog područja SAD.

Obavještajci SAD i vojni zvaničnici javno su izrazili zabrinutost da ruske snage razvijaju nove, tajne načine da dođu, čak i presjeku, podvodne optičke kablove koji prenose prekookeanske internet komunikacije.

Drugi su ukazali na nova nastojanja Rusije da krene prema mreži podmorskih akustičnih polja koje su Sjedinjene Države i NATO godinama postavljale kako bi pratile podmornice ili čak tajne brodske kablove. Glavna direkcija za istraživanje dubokog mora, GUGI, posljednjih godina je stajala iza nekoliko upadljivih sistema naoružanja, uključujući torpedo na nuklearni pogon.

Takođe, GUGI je odgovoran za istraživački brod poznat pod imenom Jantar, izbačen 2015. godine s mogućnošću nošenja dvije podmornice s posadom i podvodnog vozila na daljinsko upravljanje.

Godine 2017. zvanične novine ruske vlade, Rusiskaja gazeta, hvalile su se mogućnostima za nadgledanje kojima brod raspolaže; kao i AS-12 ovaj, spomenuti brod, naziva poluostrvo Kola u Severomorsku svojim domom. “Jantar ima uređaje na brodu namijenjene za praćenje dubokog mora, kao i opremu za povezivanje s tajnim komunikacijskim kablovima”, pisao je list.

Godine 2018. Sjedinjene Države otišle su tako daleko da su optužile Moskvu za “praćenje podvodnih komunikacijskih kablova u moru” i nametnule ekonomske mjere ruskoj kompaniji koja je navodno podvodnu ronilačku opremu davala ruskoj Federalnoj službi bezbjednosti.

Dana 2. jula došlo je do oprečnih izvještaja o tome šta je moglo da izazove požar, jesu li poginuli mornari ugušeni uslijed štetnih isparenja ili iz drugih razloga, te da li je požar možda na drugoj podmornici koje je lansirala AS-12.

Za mnoge Ruse, ovaj incident odjekuje kao jedan od najgorih trenutaka Putinovog predsjednikovanja: potonuće podmornice Kursk iz 2000. godine u kojoj je poginulo 118 mornara. Putin i vojni zvaničnici bili su osuđivani jer su lagali o operaciji spašavanja.

“Rusi ulažu mnogo energije u razvoj novih pristupa podvodnom ratovanju, ali sve što sam vidio… izgleda da ukazuje na to da određena ostavština sovjetske ere, naročito pretjerano centralizovana kontrola, dizajn plovila i korupcija, ostaju endemski”, kaže Don Thieme, penzionisani oficir američke mornarice, sada profesor u Centru za studije ratnih mornarica na Američkom koledžu za ratnu mornaricu.

Uprkos dugotrajnim problemima s dizajnom plovila i korupcijom, Thieme – koji pojašnjava da su njegovi stavovi odvojeni od stavova američke mornarice ili Ministarstva odbrane – kaže da ruski vojni mislioci i dalje pobuđuju strah.

“Nikada ne treba potcjenjivati sposobnost Rusije za inovativnost u svojim procesima dizajniranja i u tome kako oni, iz svoje perspektive, razmišljaju o pomorskom području”, kaže on za RSE.

“Bez obzira na uzrok, to je tužan dan za ruske podmorničke snage i rusku ratnu mornaricu, koji će još jednom morati dobro da se preispitaju u vezi s nekim bolnim pitanjima”, dodaje.