Američka vlada pokušava da odloži objavljivanje više od 1.000 stranica dokumenata povezanih sa, kako se sumnja, trovanjem ruskog opozicionog aktiviste Vladimira Kara-Murze, što je dio višegodišnjeg natezanja koje obuhvata slučaj koji je stigao do najviših nivoa Bijele kuće, američke obavještajne zajednice i Kongresa SAD, piše redakcija Radija Slobodna Evropa na engleskom jeziku.
Stotine drugih dokumenata FBI-ja i Ministarstva pravde do kojih je ekskluzivno došao RSE otkrivaju nove detalje o američkoj istrazi o, kako veruje Kara-Murza, dva odvojena, namerna trovanja u organizaciji ruskih bezbjednosnih službi.
Materijali, između ostalog, pokazuju da je FBI tražio dokaze da je Kara-Murza otrovan i za pomoć u istrazi je tražio ekspertizu vodeće istraživačke laboratorije vlade SAD za oružje. Takođe sugerišu da je direktor FBI-ja Kristofer Rej (Christopher Wray) bio direktno uključen u to pitanje.
Dokumenti, međutim, ne pružaju konačan dokaz da je Kara-Murza namerno otrovan i taj ruski aktivista vjeruje da odgovor možda leži u zvaničnim dokumentima čije objavljivanje američke vlasti nastoje da odlože.
Prva serija dokumenata objavljena je prošle nedjelje kao odgovor na tužbu Kara-Murze pred federalnim sudom u pokušaju da sazna šta tačno američke agencije za sprovođenje zakona znaju o njegovim obolijevanjima iz 2015. i 2017. godine i šta su uradile po tom pitanju.
To je uslijedilo u jeku povećane međunarodne zabrinutosti da su ruske bezbjednosne agencije sve odvažnije u upotrebi otrova ili sofisticiranih toksina za napade na neistomišljenike ili bivše špijune. To uključuje slučaj Alekseja Navaljnog, protivnika Kremlja za koga njemački zvaničnici kažu da je otrovan prošlog mjeseca supstancom iz grupe nervnih agenasa novičok, koju je prvi razvio Sovjetski savez.
Posleij davanja prvog seta dokumenata s oko 400 stranica, Ministarstvo pravde SAD je navelo da je otkrilo dodatnih 1.100 stranica, uključujući “laboratorijske rezultate i nalaze krvi”, ali da neće biti u stanju da ispuni rok od 15. oktobra da ih da Kara-Murzi.
Njegov advokat Stiven Rademejker (Stephen Rademaker) rekao je za RSE da nameravaju da ospore zahtjev za odlaganje objavljivanja dodatnih 1.100 stranica.
“Teško je razumjeti kako su rezultati Vladimirovih testova mogli biti tako zatureni, posebno imajući u vidu indikacije u dokumentima koji su nam dati da je direktor FBI-ja Rej lično bio uključen u tu stvar”, rekao je Rademejker.
Ministarstvo pravde nije odmah odgovorilo na pitanje o statusu objavljivanja dokumenta.
“Prestanite da nam gurate prst u oko”
Premda je KGB u sovjetsko doba bio poznat po napadima sofisticiranim otrovima na disidente i prebjege, to pitanje je privuklo novu pažnju od dolaska Vladimira Putina na vlast u Rusiji 2000.
Bivši oficir ruske Federalne službe bezbjednosti (FSB) Aleksandar Litvinjenko je 2006. umro u britanskoj bolnici pošto je bio izložen visokoradioaktivnom izotopu polonijum-210.
U martu 2018. godine, bivši ruski obavještajac Sergej Skripalj i njegova ćerka umalo su umrli u Engleskoj nakon što su bili izloženi, kako je kasnije ustanovljeno, novičoku, a jedna žena je umrla pošto je tada slučajno došla u kontakt s tom supstancom. Britanske vlasti okrivile su rusku vojnoobavještajnu službu, a desetine ruskih diplomata su protjerane sa Zapada.
Kao i u prethodnim slučajevima, Rusija je negirala umiješanost, često uprkos značajnim dokazima.
Kara-Murza vjeruje da su oba incidenta bila odmazda za njegov politički aktivizam, uključujući njegovo lobiranje za američki Zakon Magnitski iz 2012. kojim su uvode sankcije Rusima za koje Vašington smatra da krše prava. Zakon je razgnijevio Kremlj.
U januaru 2018. godine, manje od dva mjeseca prije trovanja Skripalja, u Vašingtonu se dogodio neobičan sastanak. Direktori tri glavne ruske obavještajne agencije došli su u američku prijestonicu na sastanke s američkim kolegama, uključujući Majka Pompea (Mike Pompeo), tadašnjeg direktora CIA-e.
Veterani američkih obavještajnih službi ocijenili su da je posjeta krajnje neobična, možda i bez presedana.
Prema bivšim zvaničnicima Bijele kuće, sastanci su bili dio napora da se zaustavi silazna spirala u odnosima Moskve i Vašingtona. Taj trend je počeo za vrijeme predsjednika Baraka Obame (Barack) i dramatično se pogoršao posle otkrića da se Rusija miješala u predsjedničke izbore 2016. na kojima je pobijedio Donald Tramp (Trump).
Tajanstvene bolesti Kara-Murze djelovale su dovoljno važne za američko-ruske odnose da se nađu na dnevnom redu sastanaka s ruskim zvaničnicima u januaru 2018, rekla su dva bivša zvaničnika.
Prema jednom imejlu FBI-ja uključenom u dokumente do kojih je došao RSE, posjetilac u Vašingtonu je tražio sastanak s direktorom FBI-ja Rejom 25. ili 26. januara 2018. – iste nedjelje kada su trojica šefova ruskih obavještajnih posetila prijestonicu SAD.
Ime osobe koja je tražila sastanak s Rejom redigovano je u imejlu koji je došao iz kancelarije FBI-ja u Vašingtonu s naslovom “Status slučaja Kara-Murze”. Nije jasno da li je imejl bio povezan s posjetom Rusa Vašingtonu.
Prema zvaničnicima, nije bilo detaljnog transkripta razgovora Pompea i gostujućih ruskih zvaničnika, samo opšti opis. Jedan zvaničnik je rekao da Bijeloj kući nije poslat detaljan zapisnik.
U to vrijeme, Pompeo je branio sastanak pošto su ga kritikovale demokrate iz Kongresa.
Prema jednom bivšem zvaničniku Bijele kuće, slučaj Kara-Murze bio je jedno od nekoliko pitanja koja su američki zvaničnici pokrenuli u suštini da bi naveli Ruse da prekinu provokativne akcije.
“Poruka je glasila: ‘Ako ozbiljno mislite, prestanite da nam gurate prst u oko, odstupite i budite malo uzdržani'”, rekao je zvaničnik, koji je govorio za RSE pod uslovom da mu se ne spominje ime da bi mogao priča o internim raspravama u administraciji.
Međutim, dva mjeseca kasnije, Skripalj je hospitalizovan u kritičnom stanju pošto je otrovan novičokom.
“Očigledno je da nisu ozbiljno shvatili poruku”, rekao je zvaničnik za RSE.
“Svi su bili jako besni. To je potkopalo cijelu poentu (januarskog sastanka)”, rekao je zvaničnik. “Za mnoge ljude je pokazalo da će (Rusi) nastaviti da rade to, nije ih briga za međunarodne posljedice, šta će biti.”
Ministarstvo pravde nije odgovorilo na upit da li se Rej sastao s Rusima i ako jeste, da li je spomenut slučaj Kara-Murze.
Stejt department je pitanja o Pompeovim razgovorima prebacio na CIA koja nije odgovorila na imejl o dodatnim informacijama o sastanku januaru 2018. i kako je slučaj Kara-Murza uključen u razgovore.
Visoki zvaničnik Stejt departmenta rekao je za RSE da zvaničnici Stejt departmenta nisu učestvovali na sastanku u januaru 2018. godine, ali da je slučaj Kara-Murze pokrenut kod ruskog Ministarstva spoljnih poslova i ruske ambasade u Vašingtonu “na više nivoa i više puta”.
Ruska ambasada u Vašingtonu nije odgovorila na imejl RSE-a s upitom za komentar.
Dokumenti bez zaključka
Dokumenti koje je Ministarstvo pravde dalo Kara-Murzi prošle nedjelje i do kojih je došao RSE ne nude konačne zaključke ni o jednom od njegova dva sumnjiva trovanja.
Glavni zamjenik ruskog opozicionog političara Borisa Njemcova, Kara-Murza se razbolio posle čega je hospitalizovan na intenzivnoj njezi dva puta za dvije godine dok je radio u Rusiji. Prvi put je to bilo 26. maja 2015, skoro tačno tri mjeseca nakon što je Njemcov ubijen nedaleko od zidina Kremlja.
FBI je pokrenuo potpunu istragu o navodnom trovanju Kara-Murze nekoliko dana pošto je iznenada pao nakon što mu je pozlilo na radnom sastanku u Moskvi. Izvor čije je ime naknadno redigovano dao je FBI-ju uzorke za koje je tvrdio da su od Kara-Murze, uključujući umrljanu majicu, donji veš, bočicu s kosom i noktima, kao i bočicu “s nečim što je izgledalo kao krv”, pokazuju dokumenta.
Uzorci su poslati u FBI-jevu laboratoriju u Kvantiku u državi Virdžiniji “na toksikološka ispitivanja u pokušaju da se utvrdi da li je Kara-Murza otrovan”, navodi se u elektronskoj komunikaciji FBI-ja od 25. juna 2015. U poruci se napominje da je laboratoriji FBI savjetovano da su “trenutni uzorci minimalne veličine, čime je testiranje otežano i ograničeno”.
Prva serija dokumenata FBI-ja objavljena pod tužbom Kara-Murze, međutim, ne uključuje rezultate iz laboratorije u Kvantiku u vezi s njegovim prvim navodnim trovanjem.
Kara-Murzini ljekari su, prema njegovoj supruzi Jevgeniji, prvo sugerisali da je njegova bolest povezana s citalopramom, antidepresivom koji je tada uzimao.
Međutim, medicinski izvještaj tima ljekara koji su liječili Kara-Murzu kao glavnu dijagnozu navodi “dvostranu upalu pluća van bolnice” i “toksični efekat neidentifikovane supstance”, navodi se u prevodu uključenom u dokumente FBI-ja. (Kara-Murzina supruga kaže da je u bolnici dobio upalu pluća koja je liječena antibioticima.)
Kada je Kara-Murza ponovo imao multiorgansku disfunkciju u Moskvi, skoro dvije godine kasnije, početkom februara 2017. godine, njegova zvanična ruska dijagnoza ponovila je prvu: “trovanje nespecifikovanom supstancom”.
Ovog puta, Kara-Murzina supruga bila je spremna i odmah je sakupila uzorke krvi i urina za nezavisno testiranje. Njegovi uzorci krvi, kose i tkiva iznijeti su iz Rusije i poslati na testiranje u strane laboratorije. Agenti FBI-ja sastali su se s njegovom suprugom “odmah po njenom dolasku u SAD i preuzeli čuvanje uzoraka… koje je ona nosila sa sobom”, navodi se u tužbi.
FBI se koordinirao s Kara-Murzinom suprugom da bi uzeo uzorke “s naglaskom na uzorcima od početnog pojavljivanja simptoma”, pokazuju novoobjavljeni dokumenti.
Nakon što je patio od, kako je opisao njegov ljekar u Moskvi, šest dana višestrukog otkazivanja organa, Kara-Murza se dovoljno oporavio da se vrati u Virdžiniju, gdje žive njegova supruga i djeca, manje od tri nedjelje nakon što je kolabirao.
FBI je ponovo poslao uzorke krvi i urina u svoju laboratoriju u Kvantiku. Prema ograničenim dokumentima objavljenim prošle nedjelje, jedini potencijalno sumnjivi nalazi bili su povišeni nivoi barijuma u njegovom urinu.
Uzorak krvi je poslat spoljnoj laboratoriji na potvrdu, ali ta analiza “nije otkrila nijedan pozitivan nalaz od toksikološkog značaja”, pokazuju dokumenta.
FBI agent koji je vodio slučaj Kara-Murze obavijestio ga je o tom otkriću početkom januara 2018. godine, napominjući da je opozicioni aktivista “izrazio razočaranje rezultatima, ali da je bio spreman da dozvoli FBI-ju da pošalje njegov uzorak krvi u Nacionalnu laboratoriju Lorens Livermor na dalje ispitivanje”.
Lorens Livermor jedna je od četiri američke laboratorije koje je Organizacija za zabranu hemijskog oružja (OPCW) odredila “za analizu autentičnih biomedicinskih uzoraka”. Kara-Murza je za RSE rekao da ga je agent obavijestio da će uzorci biti poslati tamo.
Međutim, u početnoj 241 stranici dokumenata datih Kara-Murzi nema nikakve druge reference na laboratoriju Lorens Livermore.
Portparol laboratorije sa sjedištem u Kaliforniji Stiv Vampler (Steve Wampler) rekao je za RSE da rezultati skoro svega što se radi za spoljne agencije, postaju vlasništvo tih organizacija.
“To pravilo važi za bilo koji posao koji smo možda uradili ili možda nismo uradili za slučaj ruskog opozicionog aktiviste kojeg ste spomenuli”, rekao je Vampler u imejlu.
Kara-Murza je za RSE rekao da je “cio razlog zbog kojeg su mi trebali rezultati laboratorijskih testova bio pokušaj da probijem to uvjerljivo negiranje iza kojeg se Kremlj krije svaki put kad se tako nešto dogodi”.
“Svaki put kada postoji drugi politički protivnik ili nezavisan novinar ili antikorupcijski aktivista ili prebjeg ili bilo ko ko je napadnut trovanjem; svaki put postoje neka alternativna objašnjenja koja nude ruske vlasti”, rekao je on.
Zapisnik FBI-ja uključen u dokumenta opisuje sastanak Kara-Murze i FBI agenta 9. marta 2018. u Vašingtonu. Agent je napisao da se Kara-Murza, iako je shvatio da “laboratorijska analiza FBI-ja nije bila konkluzivna, nadao da će imati pismeni komentar od FBI o njegovom slučaju koji ukazuje da se vodi kao slučaj namjernog trovanja”.
Kara-Murza, kojeg su američki kongresmeni podržali u naporima da pristupi dokumentima FBI-ja, nagovijestio je da će iskoristiti te veze da izvrši pritisak na FBI po tom pitanju, navodi se u izvještaju agenta.
Kara-Murza je za RSE rekao: “Ono što sam prije svega želio bili su rezultati laboratorijskih testova, ali ako je FBI odlučio da određenu supstancu označi kao tajnu, tražim makar da mi daju generalni razlog trovanja”.
