Mržnja prema Jermenima – državna politika Azerbejdžana

Pišu
Anahit Karapetian – prvi sekretar ambasade Jermenije u Pragu
Manvel Avetisian – konzul ambasade Jermenije u Pragu

Osnovni uzrok sukoba oko Nagorno-Karabaha počiva na ksenofobiji protiv Jermena i genocidnoj namjeri azerbejdžansko-turskog tandema. Rukovodstvo Azerbejdžana nikada nije skrivalo da je za cilj imalo prisilno raseljavanje i etničko čišćenje jermenskog stanovništva iz Arcaha (Nagornog -Karabaha), brišući sve tragove Jermena. Ovo je očigledni pokušaj Azerbejdžana da dobije teritoriju bez ljudi, što je još jednom posvjedočeno tokom 44-dnevne široke vojne ofanzive, uz direktno učešće Turske i stranih terorističkih boraca koji su joj se pridružili. Tako su se strahote nekažnjenog genocida nad Jermenima prošlog vijeka ponovile u drugim oblicima masovnih zločina pod podsticanjem i saučesništvom istog počinioca.

Ova politika se eksplicitno manifestovala od 27. do 29. februara 1988. godine u azerbejdžanskom gradu Sumgajit, gdje je jermensko stanovništvo bilo podvrgnuto masovnim ubistvima i zvjerstvima neizrecive okrutnosti pod motom „smrt Jermencima“. Sumgajitsko zločinstvo bilo je prvi masovni zločin zasnovan na identitetu u Evropi od kraja Drugog svjetskog rata, a uzastopne vlade Azerbejdžana preferirale su prećutkivanje istine o tragediji, prikrivajući njene prave uzroke.

Nekažnjivost organizatora otvorila je put za dalje etničko čišćenje širom Azerbejdžana, koje je svoj vrhunac dostiglo tokom krvavih masakra i masovnih deportacija Jermena iz Bakua u januaru 1990. godine, a kasnije je dovelo do pune vojne agresije na narod Arcaha. Tokom skoro tri decenije azerbejdžanske vlasti su preusmjerile taktiku procjene – sa optuživanja žrtava u organizovanju pogroma na veličanje počinilaca potonjih. Samo je odsustvo volje azerbejdžanske strane da preuzme odgovornost za masovna i teška kršenja ljudskih prava i njihova genocidna namjera prema Jermenima i dalje ostaju nepromijenjeni, i danas predstavljajući egzistencijalnu prijetnju po fizičku bezbjednost naroda Arcaha.

Različiti oblici rasizma i ksenofobije u Azerbejdžanu protiv Jermena redovno se dokumentuju u zaključcima Komiteta UN za suzbijanje rasne diskriminacije, izvještajima Evropske komisije protiv rasizma i netolerancije (ECRI), mišljenjima Savjetodavnog komiteta Savjeta Evrope o Okvirnoj konvenciji za zaštitu nacionalnih manjina, zaključna zapažanja Komiteta UN za ljudska prava i izvještaji američkog Stejt departmenta. Izvještaji ECRI prepoznaju Jermene kao ranjivu grupu u Azerbejdžanu, dok izvještaj o Azerbejdžanu iz 2016. godine ukazuje: „Politički lideri, obrazovne institucije i mediji nastavili su da koriste govor mržnje protiv Jermena; čitava generacija Azerbejdžanaca je sada odrasla slušajući ovu mrsku retoriku “.

Vlast u Azerbejdžanu neprekidno ubrizgava mržnju prema Jermenima, zvanično promovišući antijermensku mržnju u društvu, dok su dehumanizacija Jermena i veličanje zločina nad Jermenima i njihovi počinioci postali jedan od temelja unutrašnje politike vladajuće elite. Kada je Ramil Safarov obezglavio jermenskog oficira Gurgena Margarjana u snu tokom noći 19. februara 2004. u Budimpešti, gdje su obojica prisustvovali NATO seminaru engleskog jezika, azerbejdžanski državni zvaničnici pohvalili su postupke ubice.

Dalje, Azerbejdžan je otišao toliko daleko da je pomilovao zločinca i pružio mu herojsku dobrodošlicu nakon njegovog sumnjivog izručenja iz Mađarske. Na slučaj Safarov izjavljena je žalba pred Evropskim sudom za ljudska prava (ESLJP), koji je u presudi od 26. maja 2020. godine utvrdio da je „posebno uznemirujuće“ što je zločin na etničkom tlu azerbejdžanskogeoficira dobio zvanično veličanje od azerbejdžanske države i njegovih visokih zvaničnika,i zaključili da su mjere koje su azerbejdžanske vlasti preduzele prema svom oficiru bile „rasno motivisane“.

Zaista, godinama smo svjedoci sve veće ksenofobije prema Jermenima u Azerbejdžanu. Čitava generacija Azerbejdžanaca odgajana je puna mržnje prema svojim susjedima Jermenima. Uz neophodno tlo pripremljeno glorifikacijom Ramila Safarova, ustavljeni su ton i sredina za dalje zločine iz mržnje nad Jermenima, jer, ne samo da je ovaj gnusni zločin ostao nekažnjen, već je u Azerbejdžanu hvaljen kao vrijedan ugleda i kao manifestacija patriotizma, dok je sam Safarov postao heroj za školarce i predškolce u Azerbejdžanu još 2004.

I upravo je ova generacija, po uzoru na Ramila Safarova, počinila ratne zločine tokom ofanzive velikih razmjera u aprilu 2016. godine na narod Nagornog -Karabaha, kada su azerbejdžanske oružane snage izvršile egzekucije u stilu ISIL-a. Počinjenje ovih zločina nije osuđeno, ali su, uz druge slične zločine (mirnodopsko ubistvo tri jermenska vojnika krajem 2016. godine), azerbejdžanske vlasti pozdravile kao vojnu pobjedu, dok je ova atmosfera mržnje i netrpeljivosti kontinuirano promovisana u civilnom društvu, akademskoj zajednici, kulturi, sportu itd. Zbog toga ta ista generacija danas čini ratne zločine, kako protiv vojnika, tako i protiv mirnog stanovništva Arcaha.

Štaviše, tokom nedavnog rata pogrdne izjave predsjednika Alijeva protiv Jermena poslužile su kao slogani, nadahnjujući zvjerstva pripadnika azerbejdžanske vojske. Takvi stavovi su takođe bili široko rasprostranjeni među običnim građanima tokom i nakon rata. Govor mržnje protiv Jermena u Azerbejdžanu ciljao je čak i djecu. Na primjer, na azerbejdžanskim društvenim mrežama postavljena je otvorena fotografija jermenskog djeteta sa sljedećim pitanjem: „Hoćete li ubiti jermensko dijete?“, dok su ankete koje su ciljale djecu i pozivale na nasilje, bile široko rasprostranjene na društvenim mrežama.ž

Navedeno je upravo osnovni uzrok zašto su agresiju na Arcah, koju je Azerbejdžan pokrenuo, pratila brojna gruba kršenja zakona i običaja koji se primjenjuju u oružanim sukobima, ratnim zločinima, uključujući namjerno ciljanje civilnog stanovništva i kritične infrastrukture uz upotrebu zabranjene kasetne municije i hemijskog oružja, pogubljenja, neljudskog ili ponižavajućeg postupanja sa ratnim zarobljenicima i civilnim zarobljenicima, odsijecanja glava, sakaćenja leševa i drugih dobro dokumentovanih zločina, usmjerenih na krajnju svrhu etničkog čišćenja jermenskog stanovništva iz njihovih predačkih zemalja. Nije iznenađujuće što je već nakon rata Ministarstvo transporta, komunikacija i visokih tehnologija Azerbejdžana objavilo marke na kojima je prikazan azerbejdžanski agent koji „dezinfikuje“ Karabah od svog jermenskog stanovništva, slično iskorjenjivanju virusa, što još jednom svjedoči o državnoj politici Azerbejdžana prema etničkom čišćenju.

Anti-jermenska mržnja i netrpeljivost koja se gaji u Azerbejdžanu dugi niz godina rezultirali su da se jermensko istorijsko-kulturno nasljeđe našlo pod prijetnjom „kulturnog genocida“, čiji je cilj uništavanje bilo kakvog traga civilizacijskog prisustva Jermena na teritorijama pod njegovom kontrolom. Tokom sovjetskog perioda i rata koji je Azerbejdžan započeo 1992.-1994., azerbejdžanske vlasti su uništile ni manje ni više nego 167 jermenskih crkava, osam jermenskih manastirskih kompleksa i 123 istorijska jermenska groblja, dok je kontroverzna restauracija crkve u gradu Nidž u regionu Gabala, koju azerbejdžanske vlasti izvele 2004. rezultirale brisanjem postojećih natpisa na jermenskom jeziku, zbog čega su strani ambasadori odbili da prisustvuju da je ponovnom otvaranju crkve.

Možda je najozloglašeniji čin kulturnog genocida koji je sproveo Azerbejdžan bilo uništavanje nekoliko hiljada džinovskih ugraviranih krst kamena (hačkara) i nadgrobnih spomenika srednjovjekovnog jermenskog groblja Stare Džuge u Nahičevanu tokom 1997-2006. Azerbejdžanska vojska ih je sravnila sa zemljom buldožerima, u mirno doba daleko od zone sukoba. U Nahičevanu je srušeno ukupno 89 srednjovekovnih crkava, 5.840 hačkara i 22.000 istorijskih nadgrobnih spomenika, za šta postoji dovoljno dokaza, uključujući fotografije i video zapise, koji dokumentuju ovaj varvarski čin.

Arcah je sastavni i neodvojivi dio jermenskog kulturnog nasljeđa. Kulturni i vjerski spomenici Arcaha, koji su izvanredni primjeri hrišćanske jermenske arhitekture, pružaju materijalne dokaze duge istorije Jermena u regionu i sastavni su dio doprinosa Jermena svjetskom kulturnom nasljeđu. Azerbejdžan je takođe neumorno istrajavao u pogrešnom predstavljanju jermenskog kulturnog nasljeđa, u nekim slučajevima i kroz njegovo falsifikovano predstavljanje kao „Kavkaske Albanije“, jer je jermensko prisustvo u Nagornom -Karabahu predstavljalo ozbiljan izazov azerbejdžanskim tvrdnjama o indigenciji u regionu.

Stoga Jermenija ima legitimne zabrinutosti zbog sudbine bogatog jermenskog istorijskog i kulturnog nasljeđa, oko 4000 spomenika (manastiri, crkve, prepoznatljivi jermenski hačkari), koji su sada pod kontrolom Azerbejdžana, jer postoji dovoljno razloga da će Azerbejdžan pribeći namjernom uništavanju i / ili prisvajanju. Ova prijetnja je vrlo opravdana, s obzirom na višestruke presedane azerbejdžanskog namjernog uništavanja jermenskog kulturnog nasljeđa tokom predratnog „mirnodopskog vremena“, tokom kursa i nakon nedavnog rata, kada je nekoliko spomenika jermenskog kulturnog nasljeđa, poput katedrale Svetog Spasa Gazančecoc u Šušiju, arheološkog nalazišta Tigranakert, crkve Svetog Jovana Krstitelja (Kanač Žam) u Šuši, crkve Svete Majke Božje u Mehakavanu, spomenika žrtvama Velikog otadžbinskog rata u selu Avetaranoc (okrug Askeran ) i u Tališu (okrug Mardakert), jermenskih hačkara u selu Arakel (Hadrutski okrug), i mnogi drugi spomenici bili su na meti namjernih napada ili su uništavani od azerbejdžanskih oružanih snaga.

Oduzimanje prava ulaska međunarodnih institucija poput UNESCO-a u taj region puka je činjenica koja svjedoči o istinskim namjerama azerbejdžanskih vandala.

Ksenofobični stavovi i genocidna namjera koji podstiču sumgajitske pogrome i masakre Jermena u Azerbejdžanu i dalje predstavljaju direktnu prijetnju našim sunarodnicima, koji su trenutno pod azerbejdžanskim starateljstvom. Za razliku od Jermenije, azerbejdžanska strana nije ispunila svoje humanitarne obaveze prema trilateralnoj izjavi o prekidu vatre od 9. novembra 2020. godine, predviđajući razmjenu „svih za sve“ ratnih zarobljenika, zarobljenika i drugih pritvorenika.

Azerbejdžan nije samo odbacio sve pozive za saradnju, ne dajući preko Međunarodnog komiteta Crvenog krsta (MKCK) potpunu listu zarobljenika jermenskog porijekla pod nadzorom (broji se u stotinama), već i materijalnim kršenjem Ženevskih konvencija i međunarodnog humanitarnog prava pokušava da jermenske ratne zarobljenike predstavi kao teroriste.

Nepotrebno je reći, s obzirom na podsticanu vlastima atmosferu prevladavajuće antijermenske mržnje izazvane nekažnjavanjem zločina počinjenih nad Jermenima, vojnici i civili jermenskog porijekla, koji su pritvoreni u Azerbejdžanu, suočavaju se sa neposrednom i ozbiljnom prijetnjom po njihov život i zdravlje.

Takva zabrinutost je opravdana, jer su obimni dokazi o stravičnim zločinima koje su počinili azerbejdžanski vojnici na teritoriji Arcaha, uključujući pogubljenja po kratkom postupku i odsijecanja glava, dobro dokumentovani kroz izuzetno uznemirujuće video zapise koji kruže društvenim mrežama, dok čak i repatrirani leševi jerenskih vojnuka i civila otkrivaju brojne slučajeve pogubljenja i sakaćenja.

Pozivanje na samo nekoliko slučajeva dovodi do sumnje da li ove epizode nisu iz horor filma: osoba sa invaliditetom i njegova ostarjela majka ubijeni su u Hadrutu; dva predata Jermenina (73-godišnji Benik Hakobjan i 25-godišnji Juri Adamjan) poniženi su i pogubljeni u Hadrutu; jermenskom vojniku nije samo odsječena glava, već je namjera ovog pogubljenja prioritetno saopštena njegovoj porodici koja je kasnije otkrila fotografije odsijecanja glave vojnika na njegovim društvenim mrežama; pogubljeno je dvoje starijih ljudi u selu Togh koji su odlučili da ne bježe iz svojih domova; izviješteno je da je 84-godišnji Miša Melkumjan umro od traume mozga dok je bio pod kontrolom Azerbejdžanaca; navodno je najmanje 19 vojnika odbrambene vojske Arcaha ubijeno u Kovsakanu (Zangelan); već nakon proglašenja prekida vatre, u dvorištu njene kuće u selu Karin Tak u blizini Šuši pronađena je 58-godišnja žena sa odsječenim rukama, nogama i uhom; 18. januara Arsen Garahanjan, koji se smatrao ratnim zarobljenikom, pronađen ustrijeljen u Hadrutu (ESLJP je donio privremenu mjeru u slučaju Garahanjana).

ESLJP je (u okviru međudržavnog postupka ,,Jermenija protiv Azerbejdžana” i s njim povezanih pojedinačnih postupaka) donio nekoliko privremenih mjera protiv Azerbejdžana kako bi osigurao poštovanje konvencionalnih prava ratnih zarobljenika, međutim, Azerbejdžan nije samo propustio da se pridržava ovih mjera, već i presude ESLJP nisu sprečile Azerbejdžan da počini ratne zločine nad pritvorenicima.

Nedavno je 12. marta Sud obavijestio Komitet ministara Savjeta Evrope da se Azerbejdžan nepridržava Konvencije.

Visoki komesar UN za ljudska prava pozvao se na slučaj pogubljenja dvojice zatočenih Jermena kao na mogući ratni zločin, Evropski parlament je u svojoj rezoluciji od 20. januara o sprovođenju zajedničke bezbjednosne i odbrambene politike insistirao na potrebi da se nastavi bez kašnjenja sa razmjenom zatvorenika, dok su se portparol Službe spoljnih poslova EU, predsjedavajući Delegacije za odnose sa Južnim Kavkazom Evropskog parlamenta, stručnjaci UN-a za ljudska prava pridružili zahtjevima za puštanje jermenskih ratnih zarobljenika. Human Rights Watch je, osim opsežnog izvještavanja o tom pitanju, nedavno, 19. marta, izdao izveštaj, u kome su dokumentovani veliki ratni zločini počinjeni nad jermenskim ratnim zarobljenicima i ističu kršenja međunarodnog humanitarnog prava od strane Azerbejdžana. Ipak, Azerbejdžan do sada nije ispunio svoje obaveze prema međunarodnom pravu.

Destruktivni pristup Azerbejdžana da se politizuju humanitarna pitanja praćen je pokušajima blokiranja ulaska međunarodnih organizacija, uključujući UN, u zonu sukoba Nagornog -Karabaha, čime se oduzima mogućnost pružanja humanitarne pomoći stanovništvu Nagornog -Karabaha.

Anti-jermenska ksenofobična retorika lidera Azerbejdžana i Turske tokom i poslije rata, izražavanje namjerae neofašističke organizacije „Sivi vukovi“ da se otpremi na okupiranoj teritoriji Republike Arcah, kao i nedavne izjave lidera Azerbejdžana, demonstriraju da Azerbejdžan još nije spreman za preduzimanje odgovornih koraka ka uspostavljanju mira i stabilnosti u regionu i razbijaju mit o reklamiranom takozvanom „tolerantnom društvu“ u Azerbejdžanu.

Ambasada Jermenije u Pragu je akreditovana za Crnu Goru