Šole i Eskobar: Vrijeme je za osnivanje ZSO – zašto je to važno

Savjetnik Stejt departmenta Derek Šole i specijalni izaslanik SAD za Zapadni Balkan Gabrijel Eskobar ocijenili su u autoskom tekstu za portal Kossev da je vrijeme za osnivanje Zajednice opština sa većinski srpskim stanovništvom, kao i da je prijedlog EU da Kosovo i Srbija normalizuju odnose istorijska prilika koju obje strane treba da iskoriste.

“Sjedinjene Američke Države i Evropska unija ponovo su stavile naglasak na integraciju Zapadnog Balkana u transatlantsku porodicu. Predsjednik Bajden i kancelar Šolc su u februaru 2022. godine potvrdili spremnost i opredijeljenost ‘da se posao integracije Zapadnog Balkana privede kraju… kako bi se konačno ostvarila Evropa koja je cjelovita, slobodna i u miru“, navode Šole i Eskobar za Kossev.

Oni su naglasili da je među najvažnijim ciljevima SAD na Zapadnom Balkanu pružanje pomoći u stvaranju uslova za zdrav, miran i održiv odnos između Srbije i Kosova.

“U proteklih nekoliko sedmica smo sa izaslanicima Francuske, Njemačke, Italije i EU bili u posjeti Beogradu i Prištini kako bi ohrabrili obje strane da prihvate prijedlog EU da dvije zemlje normalizuju odnose, prekinu ciklus krize i konfrontacija i odlučno napreduju u svojim evropskim integracijama. Vjerujemo da je ovo istorijska prilika koju obje strane treba da iskoriste“, ističu američki zvaničnici.

Kako se dodaje, jedan od najvažnijih zadataka ostaje sprovođenje sporazuma o Asocijaciji/Zajednici opština sa većinskim srpskim stanovništvom (A/ZSO).

“Dosta se diskutovalo o tome i vrijeme je da se pojasne stvari o tome šta ona jeste, a šta nije. Uopšteno govoreći, ona bi bila struktura za opštine sa većinski etničkim srpskim stanovništvom koja bi koordinisala pitanja i usluge kao što su obrazovanje, zdravstvena zaštita, urbano i ruralno planiranje i lokalni ekonomski razvoj — drugim riječima, funkcije za koje su sve opštine na Kosovu odgovorne. To je način da se poboljša svakodnevni život ljudi, stvara povjerenje između etničkih Srba i centralne vlade, obezbijedi veća povezanost između sjevera i ostatka zemlje i stvori mehanizam za potpunije učešće Srba u građanskom životu Kosova“, navode Šole i Eskobar.

Jednako važno, kako ističu, sprovođenje Sporazuma o A/ZSO-u je neispunjena pravno obavezujuća međunarodna obaveza koja zahtijeva djelovanje Kosova, Srbije i EU, a tu je i dalje posvećenost Sjedinjenih Američkih Država u pružanju podrške dijalogu koji se vodi uz podršku EU.

“Ispunjavanje obaveze Kosova za osnivanje A/ZSO ne podriva njegov ustav, niti ugrožava njegov suverenitet, nezavisnost ili demokratske institucije. Izričito se protivimo stvaranju bilo kakvog entiteta koji bi ličio na Republiku Srpsku u Bosni i Hercegovini“, dodaju.

Eksobar i Šole ukazuju i da međunarodna zajednica ne nastoji da nametne rješenje.

“Umjesto toga, od Kosova tražimo da pruži svoju viziju ove Asocijacije/Zajednice i voljni smo da pružimo ekspertizu i političku podršku kako bismo osigurali da ona funkcioniše u najboljem interesu za sve stanovnike Kosova. Specijalni predstavnik EU je istakao da postoji četrnaest sličnih aranžmana unutar Evropske unije – od kojih nijedan ne krši evropske sisteme efektivne vlade. Kosovo u okviru dijaloga koji se vodi uz podršku EU može da odbaci opcije koje ugrožavaju njegovu pravnu strukturu, ali ne može da odbija da ispuni svoje obaveze“, ističu američki zvaničnici.

Dodaju i da su Sjedinjene Američke Države, kao zemlja koja najviše u svetu podržava Kosovo, posvećene tome da pruže podršku narodu Kosova kako bi se osiguralo da se ne podriva njegova ustavna i pravna struktura.

“Kako bi Asocijacija/Zajednica opština sa većinski srpskim stanovništvom izgledala? Opštine sa zajedničkim interesima, jezikom i kulturom mogle bi kroz ekonomiju obima i razmjenu najboljih praksi da zajedno efektivnije rade na rješavanju zajedničkih izazova u pružanju javnih usluga. Na primjer, opštine bi mogle da izrade nastavni plan i program na srpskom jeziku za lokalne škole u nekoliko opština umjesto da rade u vakuumu i dupliraju napore“, navode.

Dodaju i da je takva saradnja po pitanju A/ZSO u skladu sa presudom Ustavnog suda iz 2015. godine i načelima dobrog upravljanja koji se već primjenjuju u drugim djelovima Evrope.

“Šta Asocijacija/Zajednica opština sa većinskim srpskim stanovništvom ne bi trebalo da bude? Ona neće biti novi dodatni nivo vlasti uz izvršnu i zakonodavnu vlast kosovske vlade“, pišu američki zvaničnici.

Oni naglašavaju da ovaj važan princip seže sve do Ahtisarijevog prijedloga.

“Opštine sarađuju u kolektivnom sprovođenju ovlašćenja u okviru legitimnih kosovskih institucija i struktura. Omogućavanje određenim opštinama da efektivnije vrše ovlašćenja koje već imaju, eliminisalo bi potrebu građana Kosova da traže usluge od nelegalnih paralelnih struktura – što mnogi sada i rade – i obezbijedila bi se transparentnost i zakonitost nove strukture prema i u skladu sa kosovskim zakonima. Svaka podrška i pomoć koju bi Srbija pružala zajednici kosovskih Srba morala bi da bude transparentna i da prolazi kroz ove legitimne odnosno zvanično dopuštene kanale“, navode.

Prema njihovim riječima, takođe je važno napomenuti da Asocijacija/Zajednica opština sa većinskim srpskim stanovništvom neće biti monoetnička.

“To bi bile opštine sa većinski srpskim stanovništvom u kojima ne žive samo etnički Srbi, već i druge etničke grupe — Albanci, Bošnjaci i drugi — čija prava takođe moraju biti osigurana i zaštićena. Članovi A/ZSO-a bili bi lokalni zvaničnici koji su već izabrani kao predstavnici svih stanovnika u svojim opštinama“, kažu.

Osiguravanje da Asocijacija/Zajednica ostane otvorena za sve etničke grupe i bude unutar strukture kosovskog pravnog okvira bile su glavne zabrinutosti Ustavnog suda Kosova koji je pozvao da se prvobitni prijedlog ne odbaci, već prilagodi i ponovio je obavezu osnivanja takve Asocijacije/Zajednice u skladu sa Briselskim sporazumom, dodaju Šole i EKsobar.

“Kao najbliži prijatelj i saveznik Kosova, vjerujemo da će Kosovo radeći na osnivanju Asocijacije/Zajednice opština sa većinski srpskim stanovništvom ispuniti element od kritične važnosti koji je potreban da Kosovo sa punim pravom izgradi budućnost kao suverena, multietnička i nezavisna zemlja koja je integrisana u evroatlantske strukture. Spremni smo da podržimo Kosovo u ispunjavanju ove obaveze i bićemo uz njega sve vrijeme. Budućnost Kosova i Srbije – i njihove omladine koja sada traži priliku u inostranstvu – može biti svijetla u Evropi koja je uistinu „cjelovita, slobodna i u miru’. Ovo je trenutak koji treba zajedno da iskoristimo“, kažu.