Štetno licitiranje Grabar-Kitarović brojkama

Štetno je licitirati brojkama jer nam relativizacija prošlosti oduzima budućnost, kaže za RSE Ivo Goldstein (Goldštajn), istoričar iz Zagreba, povodom nedavne izjave predsjednice Hrvatske Kolinde Grabar-Kitarović da su Hrvati dali najveći doprinos antifašističkoj borbi u Evropi.

Tačno je da su Hrvati bili najzastupljeniji u antifašističkom pokretu u odnosu na druge jugoslovenske narode sa 30 odsto, a činili su nešto više od 20 procenata stanovnika tadašnje zajedničke države. Međutim, slijedeći tu logiku, Srbi u Hrvatskoj su dali najveći doprinos, jer ih je bilo 28 odsto među hrvatskim partizanima, a oko 16 procenata u tamošnjem stanovništvu, kaže za RSE zagrebački istoričar.

„Danas je najvažnije ne licitirati brojkama nego da shvatimo da je partizanski pokret pokušavao stvoriti neke mostove između zavađenih naroda koji su bili zakrvljeni do te mjere da je izgledalo da iz tog kolopleta zločina i osvetničkih akcija nema izlaza“, kaže Goldstein dodajući da relativizacija prošlosti oduzima budućnost.

„To su samodovoljne, etnocentrične države koje funkcionišu na temelju vrijednosti suprotnim evropskim. Hrvatska je članica Evropske Unije. Međutim, jedan dio političkog života u Hrvatskoj upravo funkcioniše po načelima koja su u suprotnosti u odnosu na evropske“, ističe Goldstein.

1941. u Hrvatskoj 80 odsto partizana Srbi

RSE: Predsjednica Hrvatske Kolinda Grabar-Kitarović je izjavila u Poljskoj na ceremoniji povodom osamdesete godišnjice od početka Drugog svjetskog rata da je hrvatski narod dao najveći doprinos antifašističkoj borbi u Evropi srazmjerno broju stanovnika, na šta su uslijedile žestoke reakcije iz Srbije. Šta kažu istorijski podaci?

Goldstein: Pa ja bih volio da ovaj naš razgovor prođe bez politizovanja, ali to je očigledno nemoguće. Činjenica je da i ako se ne želimo baviti politikom, politika se bavi nama, pa je žalosno da je jedan takav događaj, kao što je Drugi svjetski rat na prostoru bivše Jugoslavije, duboko politizovan 74 godine nakon njegovog završetka. To ne pokazuje samo kakvi su bili partizani, o kojima se sve manje govori, i oni koji su bili na drugoj strani, već i mi danas. Dakle, to govori i o našoj nezrelosti, odnosno nezrelosti postjugoslavenskih država da se na pravi način suoče sa svojom stvarnom prošlošću.

Ovakva izjava da je Hrvatska imala najjači antifašistički pokret, možda dobro zvuči kad je izgovori političar, ali kad ja kao istoričar moram to komentirisati, onda naravno treba to da stavim u kontekst i da stvari malo pojasnim.

Govoriti o antifašističkom pokretu u Hrvatskoj, znači uključivati sve građane, dakle ne samo Hrvate nego i veliki i iznadprosječni broj Srba. Na kraju 1941. godine od sedam hiljada hrvatskih partizana otprilike, apsolutno je najviše bilo Srba – njih 5.400 i oko 800 Hrvata. Dakle, oko 80 odsto tadašnjih hrvatskih partizana su bili Srbi.

RSE: A ko su bili preostali? Pomenuli ste 800 Hrvata?

Goldsetin: Bilo je 800 Hrvata i 600-tinjak drugih, prije svega Jevreja, drugih manjina, nešto malo Crnogoraca, te Muslimana.

Jugoslavija je na početku Drugog svjetskog rada bila podijeljena na devet različitih administrativnih jedinica: nešto je bilo pod okupacijom stranih sila, nesto je bilo NDH, u Srbiji su uspostavljeni specijalni odnosi sa silama Osovine. Dakle, u tih devet različitih administrativnih jedinica bili su različiti uslovi za razvoj partizanskog pokreta, kao i društvene i političke okolnosti koje su se u njima zatekle.

Hrvati najzastupljeniji u partizanima 1944.

Kada je u pitanju često pominjana brojka da su Hrvati bili natprosječno zastupljeni u partizanima, to se temelji na izjavi Josipa Broza Tita iz proljeća 1944, koji je ustanovio i to je službena brojka, da u tom trenutku u Narodnooslobodilačkoj vojsci ima 44 odsto Srba, 30 procenata Hrvata, 10 odsto Slovenaca, četiri procenta Crnogoraca i 2.5 odsto Muslimana. To je oko 91 procenat. Ostatak su pripadnici drugih narodnosti.

Kada je riječ o Hrvatima, taj broj je natprosječan u odnosu na udio Hrvata u tadašnjoj Jugoslaviji koji je tada bio, zavisi od togakoji popis se uzima kao relevantan, da li onaj iz 1941. ili iz 1948. godine. Hrvati su činili oko 22 do 26 odsto stanovnika na teritoriju tadašnje Jugoslavije, a sa 30 procenata su bili najzastupljeni u partizanima u odnosu na druge jugoslavenske narode. U odnosu na Srbe – otprilike isto.

Takođe, treba znati da i u tom trenutku kada Tito saopštava ove podatke, i prije i tokom cijelog rata, broj Srba iz Hrvatske i BiH je bio apsolutno najveći u odnosu na druge narode u ove dvije republike, odnosno kasnije države, a u njima je antifašistički, partizanski pokret bio apsolutno najjači. To treba znati i jasno reći.

RSE: Pomenuli ste podatke za 1941. Kakva je situacija bila kasnije?

Goldstein: Broj Hrvata u partizanima u Hrvatskoj se izjednačio sa Srbima već 1942, a onda postupno, tokom 1943. Hrvati postaju brojniji u partizanima u Hrvatskoj u odnosu na Srbe, tako da negdje 1944. u partizanima u Hrvatskoj je oko 61 odsto Hrvata i 28 odsto Srba.

To je razumljivo, jer su Hrvati većinski narod, a Srba je tada u Hrvatskoj bilo nekih 16 odsto.

To znači da i dalje, a to je kraj 1944. godine, Srba ima u hrvatskim partizanskim jedinicama natprosječno više nego što im je bio udio u stanovništvu. Međutim, ukupni broj Srba koji je tada, do ljeta 1944. učestvovao u antifašističkoj borbi je ukupno gledano na jugoslavenskom prostoru bio manji, zato što je partizanski pokret u Srbiji bio puno puno slabiji nego li u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini.