Zid ćutnje o Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi u Srbiji

Crnogorska pravoslavna crkva (CPC) u Srbiji nije odmakla dalje od kamena temeljca, a oni koji se u toj državi izjašnjavaju kao vjernici te crkve boje se da će se tenzije odraziti i na njihov život.

Mihajlo Miletić kaže da, kao pripadnik crnogorske nacionalne manjine i vjernik CPC, osim povremenih napada na društvenim mrežama, nema nikakvih drugih problema, ali da svaki put kada nosi slavski kolač u hram Srpske pravoslavne crkve (SPC) osjeća blagu zebnju da mu lokalni paroh ne zamjeri što se izjašnjava kao vjernik CPC.

CPC ne priznaje nijedna kanonska crkva, ali ima podršku Kijevske patrijaršije. CPC ima podršku dijela političke elite u Crnoj Gori i tvrdi vlasništvo nad mnogim crkvama i manastirima koje SPC smatra svojim. Sukob CPC i SPC traje godinama.

Posljednji u nizu desio se u septembru, prilikom ustoličenja mitropolita SPC Joanikija u manastiru na Cetinju, koje se takođe smatra sjedištem Crnogorske pravoslavne crkve.

Događaj je bio organizovan uz angažovanje jakih policijskih snaga zbog protesta u kojima je povrijeđeno oko 60 osoba.

Zabrinjavajući rezultati istraživanja

Udruženje Crnogorski elektori Srbije, koje okuplja pripadnike crnogorske nacionalne manjine u Srbiji upravo je završilo monitoring društvenih mreža sa fokusom na položaj crnogorske nacionalne manjine i vjernika CPC u Srbiji.

RSE je rečeno da su njegovi rezultati u najmanju ruku zabrinjavajući i upozoravajući.

Istraživanje je rađeno poslije sukoba izazvanih ustoličenjem mitropolita Joanikija u Crnoj Gori.

„Od 30.000 impresija o Crnogorcima u Srbiji, više od 75 odsto je negativno. To pokazuje kakvo se javno mnjenje formira i u kakvoj atmosferi živimo. Naravno da će u takvoj atmosferi i normalni ljudi da kažu pa šta vi Crnogorci još hoćete. To može imati žestoke i loše posljedice”, kaže Mihajlo Miletić, koji je i član tog udruženja.

Miletić ocjenjuje i da je “vjera nadnacionalna” i da pravoslavci i u Srbiji i u Crnoj Gori, ili negdje drugde, mogu da se zajedno mole u svakoj pravoslavnoj crkvi i da ne bi trebalo da se u XXI vijeku zbog crkve dijele i svađaju.

“Nažalost, mnogo je i onih koji ne misle tako”, kaže on.

Miletić kaže da je za njega, Crnogorca koji je rođen i živi u Srbiji, važnije pitanje kako će se događaji u Crnoj Gori reflektovati na odnose dva naroda koja bi, kako ističe, trebalo da se najviše paze, vole i oslanjaju jedni na druge.

„Sva ova događanja imaju loše posljedice na odnose dvije države i dva naroda i to je pitanje koje treba da nas sve najviše brine”, kaže Miletić i dodaje da je jedan od uzročnika sadašnjeg stanja u Srbiji i u Crnoj Gori odsustvo dijaloga na svim nivoima.

„Kultura dijaloga je potpuno zapostavljena i došli smo u situaciju da nemamo dijaloga ni na jednu društvenu temu, ma koliko da je ona važna”, kaže Miletić.

Crnogorska pravoslavna crkva nije upisana u Registar koji vodi Ministarstvo pravde Srbije.

U vojvođanskom mjestu Lovćenac, koje se smatra „prijestonicom” crnogorske dijaspore, u ljeto 2008. godine položen je kamen temeljac na hramu Crnogorske pravoslavne crkve (CPC) Svetog Ivana Crnojevića. Početak radova osveštao je mitropolit Mihailo, poglavar CPC.

Tada je CPC u Srbiji imala dvije eparhije – u Novom Sadu i Lovćencu, jednog sveštenika i oko hiljadu vernika. Međutim, izgradnja hrama u Lovćencu, mjestu u kome većinu stanovništva čine Crnogorci, nije odmakla dalje od kamena temeljca, CPC više nema sveštenika, a ne zna se ko su starješine nekadašnjih eparhija.

Jedina opština u Srbiji u kojoj se govori crnogorski

Lovćenac je mjesto u opštini Mali Iđoš, 140 kilometara sjeverno od Beograda. To je jedina opština u Srbiji u kojoj je crnogorski jezik u službenoj upotrebi, ravnopravno sa mađarskim i srpskim.

U Lovćencu živi oko 3.500 stanovnika od kojih su oko 2.000 Crnogorci. Oni su zadržali svoje običaje, kulturu i tradiciju, skoro svi pišu i govore na crnogorskom jeziku, ali uglavnom izbjegavaju da govore o Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi i njenim odnosima sa Srpskom pravoslavnom crkvom u Srbiji.

Nenad Stevović, predsjednik Udruženja Crnogoraca Krstaš u Srbiji, koji je pokretač i pokrovitelj svih akcija u Lovćencu, uključujući i izgradnju hrama, nije odgovarao na pozive i SMS poruke RSE o položaju vjernika CPC u Vojvodini i prekidu radova na izgradnji crkve u tom mjestu.

U Nacionalnom savjetu Crnogorske nacionalne manjine RSE je istaknuto da vjerska pitanja nisu u delokrugu rada nacionalnih savjeta i, kako je rekla Lidija Kilibarda, zadužena za kontakte sa medijima, ni predsjednik Dragoljub Milović, ni njegov zamjenik Ljubiša Simović „u ovom trenutku nisu u prilici da govore o tim pitanjima”.

„To je isuviše osjetljiva tema u ovom teškom trenutku u kome se nalazi naša crkva i ovde i u Crnoj Gori. Obični ljudi se plaše da se mržnja među vjernicima dvije crkve iz Crne Gore ne prenese ovdje, a naši politički predstavnici i, uopšte javne ličnosti, se plaše da se ne zamjere nekome iz vlasti u Beogradu i na Cetinju. Mislim da se sve vrti oko para i vlasti, zbog kojih se zloupotrebljavaju i vjera i nacija i narod”, kaže Crnogorac iz Lovćenca koji je insistirao da ostane anoniman.

Od čega se strahuje?

Goran Kaluđerović, predsednik Udruženja „Polis” iz Vrbasa u blizini Lovćenca u Vojvodini, koje okuplja filozofe, sociologe i politikologe, smatra da aktuelna vjerska polarizacija između vjernika kanonski nepriznate Crnogorske pravoslavne crkve i Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori može imati dugoročne negativne posledice i u sredinama u Srbiji sa pretežno crnogorskim stanovništvom.

„Sigurno je da određeni broj građana u Srbiji, a posebno u Vojvodini, koji se osjećaju kao Crnogorci, kao takvi žele da imaju svoj religijski identitet preko CPC. Ja ne znam da li u ovom trenutku u Srbiji, a i u Vojvodini postoji ijedan hram CPC, a mislim da ne postoji. Takođe je aktuelno i pitanje ljudskih resursa, odnosno sveštenika koji bi crnogorski vjerski identitet širili u Vojvodini”, kaže Kaluđerović za RSE

On dodaje da ne zna zašto je to tako, ali da je ubijeđen da sve probleme te vrste treba da rješavaju SPC i CPC “u duhu bratske ljubavi i bez miješanja politike”.

„Ideja da se bude ono što se hoće u identitetskom smislu ne bi trebalo da bude prepreka da se svako vjerski slobodno izražava i u Srbiji i u Crnoj Gori, ali očigledno je da svaki oblik identitetske samosvojnosti izaziva otpor onih kojima su riječi demokratija, ljudska prava, sloboda i sloboda verskog izražavanja potpuno strane i nerazumljive”, naglasio je Kaluđerović.

Sagovornik RSE smatra da bi se jačanje vjerske netolerancije i dalja polarizacija među vernicima iste crkve u Srbiji i Crnoj Gori moglo preduprijediti tolerantnijim pristupom problemima nacionalne i vjerske autentičnosti.

„Sve što se sada događa na tom planu je plod potrebe da se ima ta vrsta autentičnosti, koja će se zatvoriti u nacionalne okove u kojima će se crkveno i nacionalno identifikovati.”

Ko postoji po srpskom zakonu?

Ministarstvo pravde Republike Srbije nije odgovorilo na upit RSE sa pitanjima vezanim za status Crnogorske pravoslavne crkve u Srbiji.

Ustav Republike Srbije garantuje slobodu vjeroispovesti i pravo na promjenu vjere, kao i jednakost svim vjerskim grupama. Ustav zabranjuje uspostavljanje državne religije i podsticanje vjerske mržnje.

Zakon predviđa poseban tretman za sedam tradicionalnih crkava, a u tu grupu svrstane su Srpska pravoslavna crkva, Rimokatolička crkva, Slovačka evangelistička crkva u Srbiji, Reformatska hrišćanska crkva u Srbiji, Evangeličko hrišćanska crkva u Srbiji, Islamska zajednica i Jevrejska zajednica.

Prema zakonu, tradicionalne crkve su oslobođene poreskih obaveza i imaju pravo da obavljaju vjerske službe u vojsci.

Samo registrovane crkve mogu da grade nove bogomolje, da posjeduju imovinu, da se prijave za restituciju imovine, da dobijaju sredstva od države za svoje aktivnosti.