Kako su se prije pola vijeka zajedno rodili bunt i rokenrol

O junu 1968. godine i dalje se priča na prostorima bivše Jugoslavije. Mnogo manje se priča o novembru iste godine. Godine u kojoj su se probudili bunt i rokenrol.

Kako same priče razdvaja svega nekoliko mjeseci, tako i između njihovih početaka stoji samo jedna godina.

Tokom 1965, u Jugoslaviji započinje velika privredna reforma, koja dovodi do naglog rasta cijena, skoka nezaposlenosti i urušavanja brojnih preduzeća, nakrivo postavljenih u postratnoj privredi koja je i dalje jahala na talasu entuzijazma, nacionalizacije i ekonomske nerealnosti.

Godinu dana poslije, u Zagrebu nastaje Grupa 220, sastavljena od članova benda Jutarnje zvijezde, gitariste i vokala Drage Mlinareca i basiste Vojislava Miše Tatalovića, te gitariste i vokala Vojka Sabolovića i bubnjara Ranka Balena iz grupe Ehos, sa idejom da prvi talas jugoslovenskog rokenrola izdignu na sljedeći nivo.

Do 1968, broj Jugoslovena koji su posao i sreću potražii u drugim krajevima Evrope porastao je skoro četiri puta, a još su više narasle tenzije širom svijeta, artikulisane tog proljeća u otvoreni revolt studenata u Francuskoj, Španiji, Italiji, Poljskoj, Njemačkoj, SAD…

Do tada, Grupa 220 objavljuje dva EP izdanja, oba 1967. godine, naziva “Osmijeh“ i “Kad bih bio Petar Pan“, sa četiri odnosno šest pjesama, a istoimena pjesma sa prvog od njih postaje hit širom države i skreće ozbiljnu pažnju na mladi zagrebački sastav.

Početkom juna 1968, u Beogradu dolazi do događaja koji se danas smatra inicijalnom kapislom studentskih protesta u Jugoslaviji. Zbog najavljene kiše, manifestacije “Karavan prijateljstva ’68“ i “Mikrofon je vaš“ pomjerene su u salu Radničkog univerziteta, a prednost pri ulasku dobijaju brigadiri u odnosu na studente. Studenti reaguju najprije kamenicama, potom i pesnicama, dan kasnije se hiljade njih kod beogradskog podvožnjaka sukobljavaju sa narodnom milicijom i te večeri otpočinje čuveni sedmodnevni studentski štrajk.

Za to vrijeme, nešto manje od 400 km zapadnije, četvorica muzičara su uveliko pripremali 12 pjesama koje će se naći na njihovoj prvoj ploči. Bilo da su bile nešto prozaičnije, poput Vojkovih, ili sa malo dubljom notom, kakve su bile Dragine, ove pjesme su, iako prvenstveno ljubavne i lične, lišene ozbiljnijih društveno-kritičkih osvrta, svjesno ili ne su progovarale o važnosti vremena u kojem nastaju. Tako su komponovane “Novi dani uz stare brige“, “Sjeti se onih dana“, “Besciljni dani“, “Naši dani“…

Okupirani Filozofski fakultet, na koji se smjelo ući samo uz indeks, postao je obavezna stanica za mnoge velike umjetnike tog vremena, koji su dolazili da sa studentima podijele svoje riječi i svoju umjetnost. Zoran Radmilović, Stevo Žigon, Desanka Maksimović, Dragomir Bojanić Gidra, Mira Alečković, Duško Radović samo su neka od lica koja su tih dana mogla da se vide na Filozofskom, a dešavanja je snimao Dušan Makavejev, podršku pružao Branko Ćopić…

U Zagrebu su riječi uglavnom proizlazile iz pera jednog čovjeka. Većinu kompozicija na onome što će uskoro postati ploča “Naši dani“ napisao je sam Drago Mlinarec, tri potpisuje Vojko Sabolović, a jednu zajedničke snage Drage Mlinareca i Branimira Živkovića, poznatijeg po imenu Brane Lambert, koji se u međuvremenu priključuje sastavu na klavijaturama i flauti, te tako postaje ravnopravan dio priče koja će se pokazati istorijskom.

Najveći problem studentskih protesta ’68. bio je taj što je, i dok su trajali, bilo teško reći šta je konkretno njihov cilj. Tačnije, studenti su tražili sve odjednom, od relativno jasnih, ali i dalje uopštenih zahtjeva za “oslobođenjem medija“ i “pretvaranje društvene svojine u akcionarsku“, do skoro apstraktnih parola “dolje crvena buržoazija“ ili “likvidirajmo privilegije“. Stoga, i nije bilo iznenađenje kada se biblijski-ironično sedmog dana protesta na televiziji ukazao drug Tito i podjednako uopštenim govorom o tome kako je “bilo nekih propusta“ i “niko nije nezamjenjiv“, pa ni on sam, preokrenuo situaciju u kolo radosti, koje su studenti odigrali njemu u slavu i vratili se svojim jednako osiromašenim domovima.

Grupa 220, sa druge strane, jasno je znala šta želi. Iako se počeci rokenrola na ovim prostorima mogu datirati i čitavu deceniju ranije, većina prvih bendova i muzičara bili su cover sastavi, kojima su manje ili više dobra kopiranja perjanica tog novog svjetskog muzičkog pokreta bila glavna preokupacija. Postepeno su se domaće grupe počele sve više baviti autorskom muzikom, pa i izdavale EP-eve, ali je ploča “Naši dani“, snimljena pred sami odlazak Drage Mlinareca na služenje vojnog roka i objavljena u novembru 1968. godine pod okriljem Jugotona, postala prvi LP autorskog rokenrola od Vardara pa do Triglava.

Jugoslovenski studenti izdržali su sedam dana. I još koju deceniju potom. Da su u junu ‘68. izdržali još koji dan, možda bi i čitava priča koja je uslijedila bila drugačija, možda trajala koju deceniju duže, možda čak imala i srećniji rasplet. A možda se u njoj ni slovo promijenilo ne bi. No, to je već tema za neke druge magazine i članke.

Grupa 220 izdržala je još sedam godina. Do svog potpunog nestanka je objavila još jednu ploču, “Slike“ iz 1975, ali je tada već u pitanju bio neki sasvim drugi sastav. Mlinarec je bend trajno napustio još ’71, kada i Mišo Tatalović i Brane Lambert, dok je Balen otišao godinu ranije, a Sabolović i jednu prije njega. U vrijeme razlaza, u Grupi 220 su bili ljudi koji će svojim budućim projektima ispisati mnoge redove sljedećih stranica jugoslovenske rokenrol istorije, poput Akija Rahimovskog, Jurice Pađena, Huseina Husa Hasanefendića…

Iako se drugdje već uveliko po protestima pjevalo o “vremenima koja se mijenjaju”, mnogo je još dana i godina prošlo prije nego što je rokenrol zaista postao muzika bunta i na prostorima (bivše) Jugoslavije. Ipak, ista godina rođenja zacrtala je da im se putanje i na brdovitom Balkanu neminovno jednom ukrste. Sve zahvaljujući studentima i Grupi 220.