Endru Karnegi: Miloner koji je izgradio 2509 biblioteka, a pred smrt poklonio bogatstvo

Endru Karnegi bio je na čelu ekspanzije američke industrije čelika i željeznica u kasnom 19. vijeku, bio je jedan od najvećih filantropa svog doba, borac za svjetski mir, nauku, obrazovanje – i bio je čovjek koji je odgovoran za izgradnju 2.509 javnih biblioteka/knjižara.

Endru Karnegi (25. novembar 1835. – 11. august 1919.) bio je i autor članka “Bogatstvo” iz 1889. godine, poznatog i kao “jevanđelje bogatstva”, članka koji se do današnjeg dana smatra osnovom za sve one koji žele da vode filantropske živote. Karnegi je bio možda i prvi čovjek u SAD-u koji je javno rekao da bogati imaju moralnu obvezu da poklone svoje bogatstvo prije smrti, odnosno, da ga vrate u ruke naroda.

“Osmijeh nije nikome toliko potreban kao onima koji nam ništa drugo ne mogu dati zauzvrat”, govorio je on.

Uspostavljanje besplatnih javnih biblioteka/knjižara bio je jedan od njegovih glavih interesa, a cilj mu je bio da obrazovanje učini dostupnim svim slojevima društva. U to vrijeme, u svijetu je bilo samo nekoliko javnih biblioteka, a nakon što je Carnegie Corporation investirala u projekat 56 miliona dolara, svijet je postao bogatiji za 2.509 novih biblioteka.

Iako je prvobitno planirano da se izgradi 2.811 javnih biblioteka, neke zajednice su odlučile da odbiju ponudu, jer je uslov gradnje bio da se biblioteke ostave zajednici sa praznim policama, te da ih lokalni stanovnici ili vlade naknadno popune knjigama. Ovo je u to vrijeme nekim zajednicama bilo jednostavno preskupo ili nemoguće za izvesti.

Karnegi je iz Škotske stigao u SAD 1848. godine kada je imao 13 godina. Tada je bio samo siromašni dječak koji je pomagao svojoj porodici tako što je povremeno radio u fabrici pamuka. Tokom vremena, uz mnogo napornog rada (i nešto sreće), Karnegi je osnovao kompaniju US Steel, prvu kompaniju na svijetu koja je vrijedila milijardu dolara. US Steel je prodat 1901. godine, a Karnegijevo bogatstvo je doseglo svoj ​​vrhunac – vrijednost ekvivalentna 75 milijardi današnjih dolara.

“Ja sam se rodio u bijedi, pa ipak ne bih svoje djetinjstvo mijenjao za ono bogataških sinova. Šta oni znaju o porodičnoj radosti? Šta znaju o majci koja radi kao guvernanta, pralja, kuvarica, učiteljica, a koja je ujedno i uzorna supruga”, pitao se Karnegi.

Tokom svog života, Škot je prihvatio činjenicu da bogati imaju dužnost da podijele svoje bogatstvo prije smrti, obično kroz filantropske napore. Posljednjih 18 godina svog života proveo je otvarajući brojna udruženja kao što su 7.000 crkvenih institucija, Carnegie institut u Pitsburgu, Carnegie fondacija za promovisanje obrazovanja, Carnegie Endowment koji se borio za svjetski za mir, kao i izgradnja javnih biblioteka širom svijeta – biblioteka na čijem je ulazu pisalo “NEKA BUDE SVJETLO”.

Do kraja svog života, Karnegi je uspio da donira gotovo 90 % svog bogatstva (današnja vrijednost: 75 milijardi dolara!).