Iako avioni postoje već više od jednog vijeka, a bili su i jedna od okosnica Prvog i Drugog svjetskog rata, kao i praktično svih sukoba širom svijeta koji su kasnije uslijedili, taktika korišćenja avijacije u ratovanju se nije mnogo promijenila.
Helikopteri su još novijeg datuma – do početka Drugog svjetskog rata nisu proizvođeni serijski, a tek je početak Hladnog rata između Istoka i Zapada ‘50-ih godina donio i brži razvoj kako helikoptera, tako i drugih vrsta letjelica sa alternativnim pogonom i mogućnostima.
Genijalnost Igora Sikorskog
Prvi “pravi” helikopter je bio “Sikorsky R-4”, koji je bio unapređenje nekoliko prototipova serije VS-300. “Sikorsky R-4” je prvi put poletio u septembru 1939, ali tadašnja američka administracija nije bila impresionirana njegovim mogućnostima. Letjelica se tresla prilikom polijetanja i slijetanja, imala je i mali domet, a mogla je da ponese tek nekoliko vojnika i malo opreme.
Naravno, sa velikim sukobom koji je kucao na vrata u Evropi i na Pacifiku, tadašnje vlasti u SAD-a su bile u potrazi za “superiornim oružjem”, koje bi američkom vazduhoplovstvu obezbijedilo nadmoć nad drugim zemljama.
Igor Sikorsky, genijalni avioinženjer i konstruktor, uspio je da otkloni sve nedostatke prvog helikoptera “R-4” i početkom 1942. godine je počela njegova serijska proizvodnja.
Sikorsky je rođen u Kijevu, u tadašnjem Ruskom carstvu 1889. Još kao mlad je pokazivao sklonost ka tehnici i matematici, pa ga je otac poslao na školovanje u tadašnju Mornaričku kadetsku akademiju u Sankt Peterburg. Sikorsky nije bio zadovoljan profesorima koji su često znali manje od njega i prelazi na dalje studije u Pariz. Kasnije će svoje školovanje nastaviti i u Njemačkoj, te na kraju se vratiti na Politehnički univerzitet u Kijev.
Tokom svog školovanja, Sikorsky je bio očaran novim tehnološkim pronalascima – avionom braće Wright, cepelinima i vazdušnim brodovima njemačkog pronalazača Ferdinanda von Zeppelina. Sikorsky je tada odlučio da će njegova karijera biti u avioindustriji, koja je u to vrijeme bila tek u začetku. Godine 1909. Sikorsky je iz pomoć porodice osnovao malu radionicu za izradu drvenih aviona dvokrilaca u Parizu, dok je na svojoj tabli za projektovanje već imao prvu verziju “žiroskopskog aviona sa vertikalnim kretanjem”, kasnije nazvanog helikopter.
U narednoj deceniji, Sikorsky će dizajnirati čitav niz aviona serija S i H, te ratni “avion razarač”, nazvan “Atlas”, za francusku avijaciju. Iako je bilo konstruisano dva prototipa ove “leteće tvrđave”, oni nikada nisu poletjeli zbog nedostatka novca, koji je bio neophodan za finansiranje jedinica u Prvom svjetskom ratu.
Godine 1932. Sikorsky odlazi u SAD, gdje postaje predavač na jednoj od prvih katedri za aviokonstrukciju na univerzitetu Rhode Island, gdje će predavati sve do 1948. Uporedo, Sikorsky nastavlja i razvoj letjelica, aviona, kao i ispunjene svog sna – proizvodnju helikoptera. Sikorsky će do kraja života konstruisati više od stotinu letjelica, koje su bile namijenjene i za civilnu, i za vojnu upotrebu. Godine 1966. primljen i u IASH, međunarodnu “dvoranu slavnih” aviokonstruktora, a 2011. je po njemu nazvan bulevar u centru Kijeva.
Igor Sikorsky je umro u oktobru 1972, u gradu Easton u saveznoj državi Connecticut.
Tradicija duža od vijeka
Kompanija koju je Sikorsky osnovao nakon dolaska u SAD postoji i danas. Sikorsky Aircraft je jedan od lidera u svjetskom aviosegmentu, sa naročitim osvrtom na razvoj helikoptera i letjelica specijalne namjene. Kompanija ima sjedište u gradu Stratfordu, u Connecticutu, i ima preko 15.000 zaposlenih, a dio je svjetskog aviogiganta, korporacije Lockheed Martin. Tokom decenija razvila je najmanje 30 letjelica, od kojih su najpoznatije “UH-60 Black Hawk”, “CH-53 Super Stallion”, “H-60 Pave Hawk”, kao i jedinstveni “leteći kran” pod oznakom “CH-53/54”.
Nakon rata u Vijetnamu, američka vojska je smatrala da su dotašnji helikopteri bučni, naročito za noćne misije specijalnih jedinica, ali i previše spori. Mogli su biti oboreni i običnim ručnim raketnim lanserima (u šta su se uvjerili i Sovjeti tokom rata u Avganistanu osamdesetih).
Tada je kompanija Sikorsky predstavila nekoliko prototipova hibridnih letjelica, koje nisu bile ni avioni ni helikopteri. Ovi prototipovi su imali dvostruke propelere montirane jedne iznad drugih, ali i turbo-mazne motore poput aviona. Na ovaj način je bila povećana brzina i okretnost letjelice, a ona je i dalje mogla da vertikalno polijeće i slijeće. Finalni model je nosio naziv “S-69”, a u mornaričkoj verziji “XH-59A”.
Pentagonova laboratorija AMRAD (Air Mobility Development Laboratory) je dala visoke ocjene za ovu novu vrstu letjelice, nazvavši je “budućnošću avioindustrije”. Nekoliko prototipova je koristila i svemirska agencija NASA za ispitivanje novih materijala za letjelice.
Takođe, bio je razvijen i sistem “vazdušnog vakuuma” (Advancing Blade Concept) uz pomoć dva rotora koji su se okretali u suprotnom smjeru. Ipak, američko vazduhoplovstvo je na kraju projekat ocijenilo kao “preskup i previše komplikovan za održavanje”.
Uzdanica američkih marinaca
Razvijene tehnologije su našle svoj put ka prototipu “Sikorsky X-2”, razvijanog od 2000. do 2008. godine. Današnja verzija ovog projekta nosi ime “S-97 Raider” i biće nova uzdanica američkih marinaca i drugih specijalnih jedinica. Pentagon ga opisuje kao RACE (Reconnaissance and Attack Compound helicopter‘, helikopter za elektronsko izviđanje i specijalne misije). Do sada je proizvedeno tri “demonstratora tehnologije”, a planirano je da uvođenje u službu i serijska proizvodnja počne nakon 2025.
Sikorsky će u saradnji sa kompanijom Boeing, još jednim gigantom u aviosektoru, nastaviti i razvoj jurišnog helikoptera nove generacije “SB-1 Defiant”, koji je prvi let imao 2019.
Takođe, razvija se i program FL-RAA, helikoptera za specijalne operacije, koji će imati najnovije motore HTS-7500. “SB-1 Defiant” će imati jurišnu brzinu od čak 460 kilometara na čas, ali će domet biti kraći nego kod “S-97 Raider”.
Hibridni avion-helikopter
Na oba ova nova helikoptera će biti primijenjene tehnologije i znanje sa “V-22 Osprey”, hibridnog aviona-helikoptera kojeg američka vojska koristi od 2007. godine. “Osprey” ima jedinstveni tilting rotor dizajn, gdje se turbo-propeler motori na krajevima krila mogu rotirati za 90 stepeni i na taj način omogućiti vertikalno polijetanje, kao kod helikoptera.
Zahvaljujući velikom trupu letjelice, “V-22 Osprey” može da ponese daleko više ljudstva i opreme od bilo kog helikoptera, ali i da slijeće na piste namijenjene samo malim avionima i helikopterima. Ovo ga čini potpuno jedinstvenom letjelicom, koja je naročito pogodna za uslove na front gdje nema nikakvih resursa – devastirane gradove i naselja, šumska područja, te ratovanje u pustinji.
Imajući u vidu kompleksnost dizajna letjelice, ona ima trostruke komande i digitalni sistem kontrole leta (fly-by-wire). Na ovaj način, čak i ako dođe do značajnog oštećenja, “V-22” može da se bezbjedno vrati u svoju bazu ili na nosač aviona.
Zanimljivo je da je “Osprey” učestvovao u operaciji kodnog naziva “Neptune’s Spear” maja 2011, kada je u pakistanskom gradu Abbottabadu likvidiran tadašnji vođa Al-Kaide Osama bin Laden.
Do sada je proizvedeno više od 400 primjeraka ove letjelice, a 17 njih je izvezeno u Japan, koja je jedina zemlja pored SAD-a koja ih koristi. Za nabavku “V-22 Osprey” zainteresovane su i Indija, Indonezija i Izrael.
